P3270059

xuv morfologia powieści realistycznej

i wady, jak zwykły, prawdziwy człowiek. Ulega zmianom ale nie na tyle, by zatracić istotę osobowości, „logiczność” struktury wewnętrznej.

Postacie literackie poznajemy w działaniu, w sferze zja. wisk i wydarzeń składających się na akcję powieści. Kom. pozycja świata fabularnego również podlega determinizmo. wi, bowiem czyny bohaterów są tak samo motywowany socjologicznie i psychologicznie jak ich osobowość. W kon. sekwencji otrzymujemy szereg zdarzeń połączonych związ. kami przyczynowo-skutkowymi. W ten sposób może au. tor racjonalnie rozwiązać postawiony w powieści problem i z całego chaosu działań bohaterów wybrać te, które wią. żą się z nim najściślej. Zatem konstruowanie fabuły odbywa się na zasadzie selekcji^M. Oczywiście przeprowadzana jest ona dyskretnie, w sposób mało zauważalny dl; czytelnika. Wszystkie eksponowane wydarzenia mieszczą się dobrze w sferze powszedniego życia, nie mają w sobie nic z wyjątkowości, rozpływają się w nieistotnych zjawiskach dnia codziennego.

Selekcję zauważa się już w sposobie organizowania czasu akcji. Składa się on ze stosunkowo krótkich, dwu-trzydniowych odcinków temporalnych, przedzielonych pa-rumiesięcznymi przerwami Pierwsze zdarzenia przypadaj; na kwiecień, następne kolejno na lipiec, wrzesień, środek zimy, znowu na wiosnę, pojedyncze dni lata, jesieni i zimy. Co działo się w międzyczasie — nie wiadomo; prawdopodobnie nic ważnego z punktu widzenia głównego konfliktu.

Normy determinizmu doskonale sprzyjają wiązaniu faktów w jednolitą całość. Pierwszy rodział stanowi eks-Pozycję — opis miejsca akcji, prezentację bohaterów i ich

^M Zob. S. Bile, Światopogląd powieści, Wrocław 1973 170—188.

STRUKTURA TABULARNA    YT.V

krótką historię. Trzy następne ukazują codzienny trud i pracę rodziny Ślimaków. Z punktu widzenia dramaturgii wydarzeń „nic się nie dzieje”. Uwaga bohaterów skupia się na problemach gospodarczych — na potrzebie obfitszego nawożenia wyjałowionej ziemi, z kolei na kupnie krowy i wydzierżawieniu łąki. Fakty te są ściśle połączone związkami przyczynowo-skutkowymi.

Scenom pracy, kupna i wynajmu towarzyszą drobne epizody, z których jedne służą zarysowaniu tła, drugie zawiązaniu niewidocznego jeszcze konfliktu. W pierwszym wypadku chodzi o dokładniejszą charakterystykę bohaterów i ich „ról” oraz o określenie stosunku między dworem a wsią. W drugim znaczenia nabiera przypadkowa rozmowa Ślimaka z napotkanymi na drodze Niemcami, którzy zainteresowali się jego górką, oraz humorystyczne przetargi o łąkę, zakończone jej wydzierżawieniem a nie kupnem. Rozważania Ślimaka i Grochowskiego na temat Niemców, przeciągające ponad miarę „pijacką” scenę, zapoznały czytelnika z chłopskim rozumieniem spraw koloni zacyjnych

W dwu następnych rodziałach (V i VI) następuje zachwianie równowagi w dotychczasowym życiu bohatera i stworzenie sytuacji konfliktowej. Mianowicie w okolicy pojawili się mierniczy przygotowujący teren pod budowę kolei, dzięki którym Ślimak niespodziewanie pomnożył swoje dochody, ale też został skłócony ze wsią i wyizolowany ze środowiska. Ponadto dziedzic sprzedał majątek, a główny jego nabywca Hamer, zainteresowany górką Ślimaka chce odkupić od niego gospodarstwo. Ślimak tej propozycji nie przyjmuje. Z „nieważnych” epizodów wymienić trzeba podrzucenie Owczarzowi znajdy przez „durną” Zośkę. .

Istotne znaczenie tych wydarzeń ujawniać się zacznie dopiero później. Wzrasta nacisk ekonomiczny Niemców na „upartego” Ślimaka: nie przedłużają mu umowy o dzierżawę łąki (i pozbawiony paszy Ślimak musiał wkrótce