P3270063

• fi    MORFOLOGIA POWIEŚCI REALISTYCZNEJ

wydarzenia istotne ze względu na przebieg akcji lub na wartości poznawcze utworu, podczas gdy wydarzenia mniej ważne są skrótowo zrelacjonowane lub pomijane milczeniem. Tekst powieściowy składa się zatem z przeplatanych segmentów o różnej strukturze: z relacji i prezentacji. To również rezultat selekcji i hierarchizacji faktów.

Narracyjna pozycja świadka uwzględnia nieraz perspektywę bohatera. Tzn. narrator obserwuje rzeczywistość z jego punktu widzenia, prezentuje obraz przefiltrowany przez jego świadomość. W Placówce oczyma Ślimaka lub Owczarza oglądamy jazdę konną szwagierka, kulig, zrujnowany dwór, pracę Niemców, ruchy lokomotywy. W niektórych, rzadkich jeszcze scenach perspektywa bohatera wyraźnie zniekształca rzeczywistość obiektywną, nadaje jej subiektywny kształt; zaczynamy mieć do czynienia z narracją personalną, której rozkwit nastąpi dopiero w prozie wieku dwudziestego.

Oto jak ukazane są ostatnie chwile zamarzającego w jarach Owczarza;

Maćkowi zmarznięte nogi odtajały, a zamiast zimna czuł, te mu coś chodzi po podeszwach Jakby mrówki. Mrówki owe przelaziszy między palcami poczęły szemrać po . całej stopie; potem weszły na złamaną nogę, a później na zdrową i dosięgły kolan (4

Oho!... słychać szepty.. Już idą złodzieje... Już nawet otworzyli bramę stajni i widać śnieg na dzieozińcu. Maciek tuli się do ściany i ściska swój kij... To im da! (s. 232—233).

Oczywiście nie ma w jarach ani mrówek, ani Złodziei. Ciało Owczarza powoli drętwieje, jego świadomość opanowują halucynacje. To, co jest przedmiotem relacji, nie ma już nic wspólnego z rzeczywistością. _v Właściwości stylu. Aby rzeczywistość mówiła „sama za reahśa    wśs^^ć^^^raźnych znamion li-

teraekości. Z tego względu narrator ukrył się i zatarł ślady swojej osobowości, z tego też powodu styl stał się „prze-

zroczysty”, niewidoczny dla czytelnika. Oczywiście przezroczystość jest pozorna, pisarze wprowadzili do prozy wiele nowych jakości artystycznych, ale twórcy próbowali wywołać wrażenie, że piszą „prostym językiem”.

W pierwszej kolejności odrzucili poetyzmy, oryginalne figury stylistyczne (w Placówce pojawiają się one tylko w opisie zjawisk przyrody), zrezygnowali ze środków stosowanych w innych odmianach powieści, mianowicie z nadużywanego w romansach patosu i pseudowzniosłości, z retoryki i zwrotów publicystycznych literatury dydaktycznej, ze sparodiowanych w satyrze stylów funkcjonalnych.

W narracji występuje zasadniczo język literacki, czyli obowiązujące wtedy normy poprawnej polszczyzny. Ożywiany on był często, szczególnie u Prusa, elementami języka potocznego — potocznym słownictwem, metaforyką i frazeologią, zwrotami w rodzaju ,,od stóp do głów”, „tak czy owak”, „cicha jak trusia”, „zanosić się od płaczu”.

Język narratora jest konkretny i rzeczowy, zawiera środki obrazowania bezpośredniego (niemetaforycznego): określa barwy, kształty, rozmiary i rozmieszczenie przedmiotów, wywołuje wrażenie „barwności”, „plastyczności”, „malarskości”³⁷. Oto charakterystyczny przykład:

Wróciwszy na dziedziniec Ślimak oddał brony parobkowi, a sam zaczął oglądać krowę, przywiązaną do płotu. Mimo zapadającego zmroku poznał, że bydlątko jest piękne; ma na białym tle czarne łaty, niedużą głowę, krótkie rogi i wielkie wymiona. Przypatrzył się dobrze i przyznał w duchu, że żadna z jego krów nie umywała się do tej oto (s. 30).

Żywiołem tego języka są konkretne nazwy rzeczy i zjawisk z życia codziennego i pospolitego. Autor nie waha się używać tak „niepoetyckich” słów, jak: wymiona, bydlątko. krowa, brona, płot. a w innych miejscach — gnój.

**J. Bachórz, Poszukiwanie realizmu, op. cit., s. 110,