DSC02405 (10)

xuv MORFOLOGIA POWIEŚCI REALISTYCZNEJ

i widy, jak zwykły, prawdziwy człowiek. Ulega zmianom H nie na tyle, by zatracić istotę osobowości, „logiczność’’ struktury wewnętrznej.

Postacie literackie poznajemy w działaniu, w sferze zjawisk i wydarzeń składających się na akcję powieści. Kompozycja świata fabularnego również podlega determinizmo-wi, bowiem czyny bohaterów są tak samo motywowane •Urologicznie i psychologicznie jak ich osobowość. W konsekwencji otrzymujemy szereg zdarzeń połączonych związkami przyczynowo-skutkowymi. W ten sposób może autor racjonalnie rozwiązać postawiony w powieści problem i i całego chaosu działań bohaterów wybrać te, które wiążą się z nim najściślej. Zatem konstruowanie fabuły odbywa się na zasadzie selekcji³⁴. Oczywiście przeprowadzana jest ona dyskretnie, w sposób mało zauważalny dla czytelnika. Wszystkie eksponowane wydarzenia mieszczą się dobrze w sferze powszedniego życia, nie mają w sobie nic z wyjątkowości, rozpływają się w nieistotnych zjawiskach dnia codziennego.

Selekcję zauważa się już w sposobie organizowania czasu akcji. Składa się on ze stosunkowo krótkich, dwu-, trzydniowych odcinków temporalnych, przedzielonych pa-rumiesięcznymi przerwami. Pierwsze zdarzenia przypadają na kwiecień, następne kolejno na lipiec, wrzesień, środek i zimy, znowu na wiosnę, pojedyncze dni lata, jesieni i zimy. Co działo się w międzyczasie — nie wiadomo; prawdopodobnie nic ważnego z punktu widzenia głównego j konfliktu.

Normy determinizmu doskonale sprzyjają wiązaniu faktów w jednolitą całość. Pierwszy rodział stanowi ekspozycję — opis miejsca akcji, prezentację bohaterów i ich

■ Zob. S. Eile, Światopogląd powieści, Wrocław 1973, s. J19—168.

krótką historię. Trzy następne ukazują codzienny trud i pracę rodziny Ślimaków. Z punktu widzenia dramaturgii wydarzeń „nic się nie dzieje”. Uwaga bohaterów skupia się na problemach gospodarczych — na potrzebie obfitszego nawożenia wyjałowionej ziemi, z kolei na kupnie krowy i wydzierżawieniu łąki. Fakty te są ściśle połączone związkami przyczynowo-skutkowymi.

Scenom pracy, kupna i wynajmu towarzyszą drobne epizody, z których jedne służą zarysowaniu tła, drugie zawiązaniu niewidocznego jeszcze konfliktu. W pierwszym wypadku chodzi o dokładniejszą charakterystykę bohaterów i ich „ról” oraz o określenie stosunku między dworem a wsią. W drugim znaczenia nabiera przypadkowa rozmowa Ślimaka z napotkanymi na drodze Niemcami, którzy zainteresowali się jego górką, oraz humorystyczne przetargi o łąkę, zakończone jej wydzierżawieniem a nie kupnem. Rozważania Ślimaka i Grochowskiego na temat Niemców, przeciągające ponad miarę „pijacką” scenę, zapoznały czytelnika z chłopskim rozumieniem spraw kolonizacyjnych.

W dwu następnych rodziałach (V i VI) następuje zachwianie równowagi w dotychczasowym życiu bohatera i stworzenie sytuacji konfliktowej. Mianowicie w okolicy pojawili się mierniczy przygotowujący teren pod budowę kolei, dzięki którym Ślimak niespodziewanie pomnożył swoje dochody, ale też został skłócony ze wsią i wyizolowany ze środowiska. Ponadto dziedzic sprzedał majątek, a główny jego nabywca Hamer, zainteresowany górką Ślimaka, chce odkupić od niego gospodarstwo. Ślimak tej propozycji nie przyjmuje. Z „nieważnych” epizodów wymienić trzeba podrzucenie Owczarzowi znajdy przez „durną” Zośkę.

Istotne znaczenie tych wydarzeń ujawniać się zacznie dopiero później. Wzrasta nacisk ekonomiczny Niemców na „upartego” Ślimaka: nie przedłużają mu umowy o dzierżawę łąki (i pozbawiony paszy Ślimak musiał wkrótce