P4160106

KOŚCIOŁY BAZYLIKOWE W MIASTACH ŚLĄSKICH 301

ba określić jako zjawisko zachowawcze i mało samodzielne. Ostro rysuje si^"t3y§tans ^lędzy^fwym, aktywnym, poszukującym środowiskiem czeskim a śląskim, z jego archaizmem i stabilnością gustów, bądź co bądź zależnych od tamtego regionu twórczego. Obraz ten nabierze wyrazistości, jeśli przypomnimy, iż pracujący wówczas na Śląsku malarze i rzeźbią-rze wprost.nawiązywali-do-Tłowośd płynącyęJb^z^yarsztatów.Pragir z in-" nych miast czeskich i dolnaaustriackich²⁸.

W świetle tego, co powiedziano, samodzielna wartość architektury czternastowiecznych śląskich bazylik wydaje się wielce problematyczna. Odrębność miejscowej szkoły budowlanej przejawia się głównie w jej pasywności. Formułując tak negatywną ocenę, musimy zastanowić się nad przyczynami i warunkami wystąpienia tego zjawiska. Musimy również podjąć próbę wyjaśnienia przyczyn samodzielnego udoskonalenia przez śląskich budowniczych owego dawnego czeskiego wzorca. Dzięki ich działalności bowiem model świątyni z lat ok. 1350 mógł stać się z kolei atrakcyjny nie tylko dla innych miejscowych architektów, lecz również posłużył za wzór mistrzom pracującym poza granicami Śląska. Był on ogólną dyspozycją, którą podejmowali twórcy wywodzący się z różnych środowisk i obdarzeni różnym temperamentem artystycznym. Jakkolwiek przyjmowali jego istotę, zmieniali go w szczegółach, w zależności od własnego widzenia twórczego, oraz modyfikowali w walce z tworzywem²⁹.

Powstaje w zwiążku z tym pytanie, czy spotykamy się w tym wypadku jedynie z osobliwością, która nie przekracza granic regionu, czy może mistrzowie far śląskich zachowując i doskonaląc „staromodny” czeski wzór kościoła bazylikowego wybrali drogę znaną wówczas również w innych środowiskach twórczych. Odpowiedź na to ważne pytanie będziemy mogli znaleźć jedynie na drodze ustalenia ogólnych okoliczności wykształcenia się interesującego nas modelu architektonicznego, który — jak to podnieśliśmy na początku — powstał w wyniku swoistego połączenia tradycji koncepcji romańskiej ze zdobyczami gotyku.

( Podobne zjawiska specyficznej kontynuacji romańskich założeń obserwujemy również w architekturze środkowoeuropejskiej, zwłaszcza połud-niowOńiemieckiej, w 2 poł. XIII w.T"ók. 1300 rl Zauważono je już w literaturze naukowej, z tym jednak, że położono nacisk w badaniach nad nimi w związku z grupą świątyń mendykanckich. Szczególne zainteresowanie wzbudziły w tym aspekcie kościoły dominikańskie w Ratyzbonie, Esslingen, Strasburgu, Konstancji, Gebweiler, Koblencji, Erfurcie, Landshut, Eichstatt oraz franciszkańskie w Ratyzbonie, Freibergu, Wiirzburgu, Ingolstadcie, Rothenburgu, Ravensburgu, Erfurcie, Kolonii, Bonn, Kol-marze i in. Nie rozpatrzono jednak z tego punktu widzenia budowli cysterskich, np. w Salem, Kaisheim, Kappel, augustiańskich, np. w Hagenau, Heiligenstadt, Landau i benedyktyńskich, np. w Thorley.