P4160110

KOŚCIOŁY BAZYLIKOWE W MIASTACH ŚLĄSKICH 305

spirytualizmu, a później mistycyzmu, Bóg mieszka w kościele tylko wtedy, gdy tego chcemy³⁷. Decydowało, to o swojego rodzaju ..beztreścio-wości” architektury klasztornej XIII w.^zdającej się nawiązywać do archetypiczj^ge-^Weczei^ika .. prostej izhyl3hmu mieszkalnego. Która ‘nabierała znaczenia tylko dzięki osobom, które w niej przebywały, i wydarzeniom, które tam się rozgrywały. Cystersi, walcząc o taką właśnie architekturę swych świątyń, zwykle odwoływali sie do wzorów sztuki dawnej jako prostszej i mniej ozdobne], bliższej ich ideałom niF^oIbrzy-mfeTwy&ć&o^^    “nadmiernej-dtugości. zbęd-

nej szerokości i zbytkowym wyposażeniu” ³⁸. Klasztorna wizja świątyni -— ulOTmówana^przez doktrynę^- śuT^Beraarda — przeszła tryumfalnie do budownictwa klasztornego XIII i XIV w. Była w tym również duża zasługa mendykantow, szczególnie franciszkanów, którzy niektóre założenia cysterskie włączyli do swej reguły³⁹. Z biegiem czasu również mistycyzm — odgrywający zwłaszcza w klasztorach niemieckich ważną rolę jako' współczynnik ideologiczny*⁴⁰ — pomógł w zachowaniu owego dawnego cysterskiego sposobu widzenia architektury. Ten zaś przeszedł następnie ze środkowoeuropejskich cenobiów do warsztatów budujących śląskie fary miejskie.

Dlaczego tak się stało? W jakich okolicznościach mógł odpowiadać mieszczanom śląskim klasztorny model tak „ascetycznego” kościoła? Wybierając go stanęli oni jakby w opozycji do gustów mieszczan innych regionów, gdzie przeważnie hołdowano koncepcji „mieszczańskiej” świątyni halowej. Zagadnienie- to^zarysuje się 'szczególnie^-wyraziście^ gdy uświadomimy sohię że-śląscy biskupi, wyższe duchowieństwo, książęta i fundatorzy klasztorni patronowali w XIV w. przeważnie wznoszeniu kościołów halowych. Śląscy mieszczanie zresztą, jeszcze pod koniec XIII i na pocz. XIV w. niekiedy, stawiali świątynie halowej ale później, z wielkim wysiłkiem na ogół, pr zebu3o^waR~"ye‘ W

Inicjatorami recepcji, a później transformacji dawnego, czeskiego wzoru klasztornej bazyliki byli na Śląsku nie tylko miejscowi budowniczowie. Stało się to również, za sprawą inwestorów tych budowli, to znaczy dzięki tutejszemu ^mieszczaństwu) Ono wywierało pewien macisk na wykonawców, żądając zachowania określonego modelu architektonicznego. Mamy na to wiele dowodów. Przykład dziejów budowy fary w Brzegu ⁴³ r— najpełniej udokumentowanej źródłowo — poucza nas, iż Rada miasta dysponowała nawet konkretnym projektem budowy (w przypadku realizacji kościoła parafialnego w Legnicy nazwany „sue mensure’’)⁴⁴. flbrys ten przedstawiano i omawiano za każdym razem z majstrem podejmującym się kontynuacji rozpoczętych już prac. Brzeska Rada miejska w poszczególnych umowach określała nie tylko, jaka i jak wielka ma być wybudowana nowa część kościoła. Wskazywała ona również poszcze-

20 —• Sztuka 1 ideologia XIV w.