20970 P4160108

KOŚCIOŁY BAZYLIKOWE W MIASTACH ŚLĄSKICH 303

burgu (nawa), Halberstadcie, a także kolegiatami w Xanten, Oppenheim, chórem w Akwizgranie i kościołem cysterskim w Altenbergu pod Kolonią. Podobnie, jeśli porównamy interesujące nas zabytki z budowlami reprezentującymi niemiecką „redukcyjną” mutację gotyckiego stylu po-klasycznego, a więc z katedrą we Fryburgu Bryzgowijskim, kościołami w Wimpfen im Tal, Reutlingen, św. Wawrzyńca w Norymberdze, również zauważymy ich odmienność. Jakkolwiek w tych „redukcyjnych” dziełach obserwujemy przejawy wyraźnego odchodzenia od kanonu architektury katedr francuskich, to jednak ich budowniczowie nigdy nie zdobyli się na tak radykalną negację podstawowych stylowych pryncypiów komponowania przestrzeni oraz struktury wnętrza, jak to uczynili twórcy dzieł reprezentujących omawiany przez nas nurt stylowy.

Nurt ten stanowił bardzo ważne zjawiskojw ramach środkowoeuropejskiej^ architektury lat 1250 - 1350 ³¹. Nie był on jednak ani swoistą kontynuacją gotyckiego budownictwa poklasycznego. ani dworskiego gotyku, ani też tylko odmianą gotyku redukcyjnego. Należy również dodać, że — co już stanowi oddzielne zagadnienie — nurt ten przejawiał się w różnych odmianach, z których każda miała indywidualną drogę powstania. Musimy w związku z tym zapytać, czy miał rację Ryszard Krautheimer, który dopatrywał się w nim tylko „nurtu podskórnego” (Unterdurchstró-« me) wiodącego bezpośrednio do późnego gotyku, a tworzącego się jakoby tylko w obrębie architektury mendykanckiej. Wiemy obecnie, że kierunek ten reprezentowali budowniczowie świątyń również innych zgromadzeń zakonnych. U budowniczych cysterskich znalazł on — naszym zdą-niem— najdoskonalszą i najpełniejszą formułę realizacyjną. Dlatego nic nie sf^Tia--przeszkodzie,~aBy nazwać go    kla§źt6!f^S5[. Używa

jąc tego terminu nie myślimy naturalnie^wyłączme o aziełacn zrealizowanych przez budowlane warsztaty zakonne. Był to kierunek artystycznego widzenia nadrzędny w stosunku do szczegółowych formuł budownictwa i „stylów” poszczególnych kongregacji.

Grupa śląskich czternastp3ylecznych bazylik farnych reprezentuje ,ĆsbyL klasztorny” w pełni, aczkolwiek stanowi jego swoistą, regionalną odmianę. Interpretując w ogólnych kategoriach stylu formę architektoniczną śląskich kościołów farnych oraz im podobnych bazylik na innych ziemiach, musimy poruszyć sprawę przyczyn i warunków powstania tego kierunku artystycznego. Musimy starać się wskazać na te siły motory cz-ne, które doprowadziły w konsekwencji do wykształcenia się fenomenu o charakterze ponadregionalnym, ale wyłącznie w ramach kultury narodów środkowoeuropejskich i w przedziale czasowym lat 1250 -1350. Rozwiązania tego problemu winniśmy szukać, w pierwszym rzędzie, w zestawieniu języka formalnego i treści ogólnokulturowych w klasycznym gotyckim stylu z jednej ‘atrony, oraz w naszym „postromańskira” płaszczyz-