17356 P4160112

KOŚCIOŁY BAZYLIKOWE W MIASTACH ŚLĄSKICH 307

były nie tylko zrzeszeniami wolnych wykonawców i organizacją mającą na celu ochronę samej produkcji. Starszyzna cechu, dbająca o jakość wyrobów, określała, a niekiedy nawet narzucała rzemieślnikom wzory, których realizację z kolei rygorystycznie egzekwowała; Tak więc, jako wytwory dobrze zorganizowanej i świadomej twórczości, interesujące nas dzieła muszą być jednocześnie pojmowane jako akt wyboru określonych form i związanych z nimi treści. Wyboru tego dokonywali razem zleceniodawca kreślący plan użytkowy dzieła i rzemieślnik czuwający artystycznym kształtem budowli. Obaj dobrze rozumieli sens wspólnej kreacji i dlatego dokładali starań, aby wyjściowy, czeski wzorzec udoskonalić oraz nadać mu bardziej klarowną i doskonalszą postać. Jeżeli zgodzić się z przedstawionym tutaj rozumowaniem, to jednolitość formalna całej tzw. śląskiej szkoły architektonicznej XIV w. odbija określoną, vyswych zasadniczych cechach jedną ideologię, jeden zespół postaw życiowych dominująeyeh w tut&jszyehośrodkacli inlejśkich, a dawny, klasztorny model kościoła, był tej. Jdeologii.....ogólnym, symbolem.^Warto przy

okazji zauważyć, że ok. 1350 r. zakonnicy w środkowoeuropejskich ceno-biach odchodzą od tego, trwającego nadal i utrwalającego się w miejskich środowiskach śląskich, modelu. To może najlepiej poucza, jak tutejsze społeczeństwo mieszczańskie było przywiązane do stylu klasztornego^ Wybór ten świadczy także o opozycji w stosunku do odmian gotyku, które determinowały architekturę świątyń w większości miast w innych regionach Europy.

Pozostaje teraz odpowiedzieć na pytanie, czy ów model klasztornej świątyni został przyjęty w śląskim społeczeństwie mieszczańskim głównie w wyniku fascynacji jego kształtem czysto formalnym, z którym związały się tutaj nowe treści, czy też był on nadal rozumiany właściwie jako wzór kościoła-domu modlitwy. Odpowiedzieć na to pytanie jest bardzo trudno, ale można wskazać na niektóre przesłanki pozwalające przynajmniej częściowo wyjaśnić kwestię. Zwraca uwagę fakt ogromnego znaczenia formacji umysłowej kultury i sztuki zakonnej w rozwoju stosunków panujących w środkowej Europie w XIII i 1 poł. XIV w. Wynikało to niewątpliwie z peryferyjnego położenia tych terenów w stosunku do najbardziej twórczych ośrodków ówczesnej Europy, a także z niewątpliwego zacofania — w stosunku do tamtejszych — układów społecznych tutaj panujących. Proces feudalizacji społeczeństwa był tutaj bardzo zwolniony, a tendencje do politycznego i gospodarczego separatyzmu poszczególnych ziem pogłębiały archaizm miejscowych struktur społecznych. Dlatego — jak w poprzednich wiekach — wielką kulturotwórczą, rolę nadal odgrywały zakony, dobrze powiązane z resztą Europy, i one nadal w znacznej mierze wytyczały drogę kulturową pozostałym grupom społecznym. Zakonnicy nie mieli tutaj jeszcze żadnej silnej pod tym