P4290118

HISTORIOGRAFIA 18 LAT NIEPODLEGŁEJ

i możliwość zbadania nicopracowanych dotąd zagadnień odwróciły uwagę polskich naukowców od nowych mód intelektualnych na świecie. Można by jednak wymienić kilka wątków w polskiej historiografii, które w interesujący sposób nawiązują do współczesnych zjawisk na świecie.

Jako pierwsze chciałbym omówić - nawet nie dlatego, że uważam je za najważniejsze, tylko dlatego, że jest to po prostu bliskie moim zainteresowaniom; w końcu zapowiadałem, że wykład będzie subiektywny - prace dotyczące narodu i jego definicji. Wszyscy wiemy, że od 20 czy 30 lat, dzięki książkom Ernesta Gellnera, Benedicta Andersona, Erica Hobsbawma i wielu innych, problematyka narodu była w historiografii anglosaskiej i światowej niesłychanie żywo omawiana. I warto pamiętać, że jest to jedna z tych sfer badawczych polskiej nauki, która ma długą i wartościową tradycję. Nie od Gellnera dowiedzieliśmy się, że istnieje różnica między narodem w XIX w. a narodem wcześniejszym. Wystarczy wymienić prace Kazimierza Kelles-Krauza czy Leona Wasilewskiego z początków XX w., badania Marcelego Handelsmana i jego uczniów w okresie międzywojennym, prace Józefa Chle-bowczyka, Henryka Wereszyckiego, Jerzego Skowronka, Wacława Felczaka, a także niesłusznie zapomnianą książkę Tadeusza Łepkowskiego: Polska. Narodziny nowoczesnego narodu, i wielu innych badaczy. Polska tradycja badań nad teorią narodu, a szczególnie nad aplikacją teorii narodów polskich do warunków środkowoeuropejskich, jest wciąż kontynuowana. Chciałbym tutaj wspomnieć o kontrowersyjnej i bardzo interesującej książce Tomasza Kizwaltera O nowoczesności narodu, która jest próbą zastosowania Gellne-rowskich teorii w polskich warunkach. Myślę, że ta publikacja jest bardzo dobrym punktem wyjścia do dyskusji, która nie odbyła się po wydaniu tej książki, o tym, jak można definiować polski naród w XIX w. Powstały potem również prace innych badaczy, m.in. książka nieobecnego dzisiaj Jarosława Czubatego Zasada «dwóch sumień»^{1 2}, poświęcona analizie postaw Polaków wobec zaborców po 1795 r. Zresztą wydaje mi się, że w tej dziedzinie polska historiografia dotrzymuje kroku zagranicznej.³

Nie wystarczająco jest rozwinięty nurt badań na styku historii politycznej i historii kultury, który jest efektem tak zwanego cultural turn

1    który zaowocował bardzo licznymi pracami. Ja wymienię - znowu

2    J. Czubaty, Zasada «dwóch sumień*. Normy postępowania i granice kompromisu politycznego Polaków w sytuacjach wyboru (1795-1815), Warszawa 200S. Warto też wspomnieć o książce dotyczącej późniejszego okresu niż praca J. Czubatego, ale poświęconej podobnej tematyce granic tego, co uważane było za dopuszczalne w kwestiach narodowych: M. Micińska, Zdrada córka nocy. Pojęcie zdrady narodowej w świadomości Polaków w latach 1861-1914, Warszawa 1998.

1

³ Zainteresowanych nowszymi badaniami zjawiska narodu w Polsce odsyłam do: T. Stryjek,

2

Wobec modernizmu i konstruktywizmu - współcześni polscy historycy i socjologowie w po

3

tyczkach z kategorią narodu, [w:] „Kwartalnik Historyczny" (w druku).