PB142981

Steven Seidman

Koniec teorii socjologicznej:

PONOWOCZESNA NADZIEJA

Teoria socjologiczna zeszła na manowce. Utraciła w znacznej mierze swoje społeczne i intelektualne znaczenie. Odcięta od sporow i publicznych dyskusji, jakimi żywiła się w przeszłości . zwraca się ku samej sobie i do siebie głównie się odwołuje. Teorię socjologiczną tworzą dziś i konsumują praw ie wyłącznie socjologowie teoretycy. Jej społeczna i intelektualna zaściankowość jest powodem niemal stałego poczucia kryzysu i zastoju, jaki otacza współczesną teorię socjologiczną Ten przygnębiający stan wynika po części z głównego zadania, jakie sobie ona stawia: szukania podstawy dla nadbudowywania nowej wiedzy oraz poszukiwania całościowej, wszechobejmującej (lotalising) teorii społeczeństwa.

Jeśli chcemy odrodzenia teorii socjologicznej, musimy porzucić scjentyzm - to znaczy coraz bardziej absurdalne roszczenie do wyrażania jedynej Prawdy, do bycia dyskursem episiemologicżnie uprzywilejowanym. Musimy porzucić dążenie do tworzenia podstaw czy też jedynego prawidłowego lub uzasadnionego zespołu założeń, strategii pojęciowych i wyjaśniania. Ożyw ić teorię socjologiczną można jedynie wówczas, gdy uczyni się ją „teorią społeczną”. Swoją krytykę teorii socjologicznej i poparcie dla teorii społecznej jako narracji społecznej podejmow anej z intencją moralną przedstawię z punktu widzenia postmodernizmu.

Przewidywanie końca teorii socjologicznej wiąże się z porzuceniem millenarystycznych śpbłećatycb nadziei, stanowiących osnowę teorii modernistycznej. Postmodernizm nie przynosi obietnicy wyzwolenia- powstania społeczeństwa wolnego od dominacji. Postmodernizm porzuca modernistycznego bożka emancypacji człowieka na rzecz dekonstrukcji fałszywych ograniczeń i barier, otwierając obecne i przyszłe możliwości społeczne, wykrywając płynność i przemkalność w tych formach życia, dla których dyskurs hegemoniczny zakłada zamknięcie i zastygły w bezruchu lad. Nadzieje na wielką przemianę są zastępowane przez skromniejsze aspiracje do nieustannej obrony bieżących, lokalnych dążeń i walk o sprawiedliwość. Postmodernizm daje możliwość analizy społecznej poważnie biorącej pod uwagę okrucieństwo i przy mus w nowoczesnej historii Zachodu, nie rezygnując z krytycyzmu, co cechuje często współczesną konserwatywną i liberalną myśl społeczną.

The End ęf Sociological Theory: The Postmodem Hope, „Sociołogical Theory* 1991, vol. 9, nr 2, s. 131-146.

Teoria socjologiczna a teoria społeczna: ważna różnica

Należy odróżnić teorię społeczną od teorii socjologicznej. Teorie społeczne zwykle przyjmują postać szerokich narracji społecznych. Opowiadają o narodzinach i rozwoju, o kryzysie. upadku lub postępie. Zazwyczaj są ściśle powiązane ze współczesnymi im sporami i konfliktami społecznymi. Mają na celu nie tylko objaśnienie jakiegoś zdarzenia lub społecznej konfiguracji, lecz także wpływanie na to, co z nich wynika - bądź przez legitymizację jednego z rezultatów, bądź nadawanie historycznego znaczenia niektórym aktorom, działaniom i instytucjom przy jednoczesnym przypisaniu innym siłom społecznym złowrogich, demonicznych cech. Teoria społeczna to umoralniające opowieści mające praktyczne znaczenie. Wyrażają one wolę kształtowania historii. Marks pisał Manifest komunistyczny i późniejsze zarysy swojej krytyki ekonomii politycznej w odpowiedzi na ówczesne społeczne konflikty, jako praktyczną interwencję mającą na celu dokonanie zmiany - przyczynienie się do przekształcenia siły roboczej w proletariat, tj. w samoświadomych członków klasy robotniczej, wrogo nastawionych do kapitalizmu. Max Weber stworzył Etyką protestancką i ducha kapitaltmu częściowo po to, by pobudzić tworzenie się w Niemczech upolitycznionej klasy średniej, gotowej do przejęcia władzy. Durkheim napisał O podziale pracy społecznej, aby uprawomocnić i umocnić 111 Republikę w obliczu ataków z prawa i lewa. Teorie społeczne można tworzyć po to, by przedstawić prawdę o kwestiach społecznych, ale wyrastają one ze współcześnie toczących się konfliktów i mają na celu oddziaływanie na nie. Ich intencja moralna jest łatwo uchwytna. Zazwyczaj ocenia się je ze względu na ich moralne, społeczne i polityczne znaczenie.

Teoria socjologiczna stara się natomiast wykryć logikę społeczeństwa. Jej celem jest znalezienie jedynego prawdziwego zestawu pojęć, odzwierciedlającego świat społeczny. Socjologowie teoretycy utrzymują zwykle, że ich idee wyrastają z samoświadomości ludzi jako istot społecznych. Teorię uważają za powiązaną z dziedzictwem społecznego dyskursu, tak jakby teoretyzowanie było po prostu dialogiem, jaki ludzkość nieustannie prowadzi na temat tego, co „społeczne”. Starają się abstrahować od bieżących konfliktów społecznych, aby zastanawiać się nad warunkami istnienia każdego społeczeństwa i tworzyć język ujmujący działanie społeczne, konflikt i zmianę w ogóle. Pragną znaleźć uniwersalny język - rodzaj konceptualnej kazuistyki - za pomocą którego można by ocenić prawdziwość wszystkich społecznych języków. Teoria socjologiczna pragnie pozbyć się swego kontekstowego zakorzenienia; dąży do wyrażenia uniwersalnej kondycji człowieka. Uważa się, że teoria socjologiczna ponosi porażkę, jeśli przemawia językiem konkretów. Musi wznieść się na poziom uniwersalny, poziom teoretycznej logiki lub problemów kluczowych albo badania praw społecznych czy struktury działania społecznego. Intencją socjologów teoretyków jest powiększenie zasobów ludzkiej wiedzy, w nadziei, że przyniesie to oświecenie i postęp społeczny.

To, o czym pragnę mówić, nie dotyczy przejścia od teorii społecznej do teorii socjologicznej. Obie - co najmniej od końca XVIII w. - istniały obok siebie, często się ze sobą łącząc. Marks tworzył teorię społeczną ale także socjologiczną. Spod pióra Webera mogła wyjść Etyka protestancka, ale napisał również rozprawy metodologiczne, które usiłowały dostarczyć ostatecznych podstaw dla jego pojęciowych ujęć. Durkheim stworzył nie tylko O podziale pracy społecznej, lecz także Zasady metody socjologicznej, w których wyłożył logikę socjologii. Parsons oprócz The Structure of Social Action napisał The American Vniversity. Choć w historii myśli społecznej teoria społeczna i teoria socjologiczna łączyły się z sobą chcę podkreślić, że w ramach socjologii, zwłaszcza po II wojnie św jałowej, nacisk