PICT0042 (15)

Za punkt wyjścia dla uzasadnienia swego poglądu obrał informacje przekazane przez: a) Powieść doroczną, w części pochodzącej spod pióra Nestora z początku XII wieku, dalej b) Opowieść o piśmiennictwie słoiciańeJHm (lub: ruskim) przypisywaną tradycyjnie, choć zapewne mylnie Samuelowi Dobkowskiemu, diakowi pskowskiemu z końca XV wieku, wreszcie przez c) zagadkową zapiskę o św. Wojciechu z połowy XII wieku wcieloną w formie interpolacji do kroniki Ademara de Chabannes.

Zdaniem Łowmiańskiego ze źródeł tych można się doczytać, że również u Lechów, tj. Polaków, było znano pismo słowiańskie i że św. Wojciech, w toku swej misji duszpasterskiej, niszczył te księgi, przepędzał duchownych posługujących się tymi księgami. Istotnie wiadomo, że św. Wojciech, idąc w roku 997 ze swoją ostatnią posługą misyjną do Prus, przemierzał Polskę od granicy węgierskiej, zapewne przez Kraków, do Gniezna i dalej do Gdańska. A chociaż w samym Krakowie brak bezpośrednich śladów działalności biskupa Wojciecha, to jednak zdaniem Henryka Łowmiańskiego przynajmniej archaiczny kościół pod wezwaniem św. Michała na Wawelu można uznać za katedrę słowiańską ^m. Wprawdzie zdecydowanie odrzuca on istnienie na ziemiach polskich słowiańskiej hierarchii metropolitalnej, ale za to przypuszcza, że kościół słowiański na ziemiach Polski południowej mógł podlegać patriarchatowi bułgarskiemu. Chce zaproponować założenie słowiańskiego biskupstwa w Krakowie na trzecią ćwierć X wieku, przed rokiem 972, jako odpowiedź na ustanowienie w Poznaniu biskupa w osobie Jordana w roku 968. Ogniwem pośrednim między Krakowem a Bułgarią mogli być kupcy ruscy. Za pośrednictwem tym ma przemawiać „wezwanie pierwszej katedry krakowskiej św. Michała”, którego kult, żywy w Bizancjum, mógł być zapośredni-czony przez Normanów. ,.Założenie biskupstwa słowiańskiego w Krakowie służy zarazem za dowód, że ziemia Wiślan cieszyła się dużą samodzielnością w systemie politycznym Przemyślidów, wchodząc doń nie tyle pod naciskiem zewnętrznym, ile w zgodzie z własną koncepcj i polityczną”^,ł*.

^m H. Łowmiański, op. cifc., s. 513 - 514.

**• Tamże, t. IV s. 615. Wnikliwą i przekonywającą krytykę powyższych poglądów przeprowadził W. Swoboda, Quatquea mota aur ta liturgia alave en

Jednakże dokładniejsze zapoznanie się z argumentami, jakie przytoczono na poparcie tej nowej koncepcji o istnieniu słowiańskiej organizacji kościelnej w Polsce południowej, nie wytrzymuje krytyki.

I tak ,,wątła”, jak przyznaje sam jej autor, jest wskazówka o słowiańskiej liturgii w Polsce, zawarta w zdaniu tzw. Nestora:

„Był jeden naród słowiański: Słowianie, którzy siedzieli nad Dunajem i których podbili Węgrzy, i Morawianie, i Czesi, i Lachowie, i Polanie, teraz zwani Rusią. Dla nich bowiem najpierw przełożono księgi, dla Morawian; pismo to nazwano słowiańskim, które to pismo jest u Rusi i u Bułgarów dunajskich”^lł0.

Nie można z tego tekstu wyczytać, jakoby „pismo słowiańskie *prze-łożone« zostało m. in. dla Lachów”, jak trudno też zgodzić się z opartym na tym założeniu wnioskiem, że w Polsce w IX - X w. „musiała działać misja słowiańska”. O Lachach mówi się tylko w pierwszym zdaniu, że byli jednym z kilku wymienionych imiennie narodów słowiańskich, natomiast w zdaniu drugim powiedziano, zgodnie ze znanymi faktami, iż przełożono księgi na język słowiański „dla Morawian” (lub: „Na Morawie”, co na jedno wychodzi) i że teraz pismo to słowiańskie jest żywotne na Rusi i w Bułgarii¹⁹¹.

Autor koncepcji nie przytoczył też żadnych danych dowodzących wiarygodności apokryficznego utworu pod nazwą Opowieść o piśmiennictwie. Brak obiektywnych sprawdzianów dla tego utworu jako całości. Za sprawdzian taki w każdym razie nie może służyć znany autorowi Opowieści fakt, iż św. Wojciech po dokonanym zniszczeniu wiary prawdziwej i ruskiego pisma na Morawach, w Czechach i u Lęchów udał się „do ziemi pruskiej” i tam został zabity, gdyż ten fakt pisarz ów mógł wyczytać w ogólnie dostępnych żywotach św. Wojciecha.

Polognc et Vevćóh& bulgare d Oraootńe, w: Byzonce et les Slavos, Mdlongos Ivan Dujćov, Paris 1079, 8. 411 • 420.

“° Zob. Powiesi’ wriemiennyeh lei, o. I: Tiokat i pierewod, podgotow.

D. 8. Lichaczow, pierewod D. S. Lichaczowa i B. A. Romanowa, Moakwa-Le-ningrad 1901, s. 21; przekład F. Sielickiego, Powieść minionyoh lat, Wrocław 1968, s. 228 - 229.

^1,1 Przekład własny H. Łowmiańskiego: „Dla nich bowiem (tj. Słowian) przełożono najpierw w Morawie księgi, które to pismo przezwane zostało słowiańskim, a to pismo jest w Rusi i u Bułgarów dunajskioh” odbiega tu w sposób dość istotny od przekładu D. S. Lichaczowa i B. A. Romanowa, op. cit., s. 218:

153