PICT5874

ich opracowania w warunkach pracy nauczyciela. Przygotowanie stopni takiej skali poprzedza zazwyczaj długotrwała i systematyczna obserwacja. Na jej podstawie sporządza się o{>is różnych zachowań od jwwiadających różnym stopniom nasycenia cechy, którą zamierzamy się bliżej zająć. Następnie w gronie osób kompetentnych analizuje się ustalone stopnie skali, odpowiednio je zmieniając i wzbogacając.

Warto ponadto nadmienić, że stopnic skali niekoniecznie muszą być wyrażone za pomocą cyfr, przymiotników, nazwisk czy opisów. Niekiedy wyraża się je za pomocą czasowników, laka sytuacja jak była o tym wcześniej mowa może zaistnieć, gdy podajemy uczniom pewne twierdzenia, które mają oceniać według stopnia ich prawdziwości lub fałszywości. W przypadku takim stopnic skali mogą mieć następujące brzmienie: ..zdecydowanie zgadzam się". ..na ogół zgadzam się", ..tylko częściowo zgadzam się”. ..całkmowicie nie zgadzam się" Skalę taką można stosować, odwołując się do oceny przez uczniów panującej w szkole atmosfery, różnego rodzaju postaw nauczycieli, przebiegu lekcji, stawiania ocen szkolnych, sytuacji szkolnej lub rodzinnej uczniów, funkcjonowania samorządu szkolnego itp. Dla przykładu podaję — za Z. Rutkiewiczem (1969. s. 559) — kilka twierdzeń dotyczących oceny przez ucznia powiązań międzyosob-niczych w klasie szkolnej:

W naszej klasie panuje solidarność uczniów we wszystkich sprawach szkolnych;

W naszej klasie niektórym uczniom bardziej zależy na tym. żeby być dobrym uczniem, niż dobrym kolegą;

—    W klasie mam kilku serdecznych kolegów, z którymi spędzam czas i po lekcjach;

W naszej klasie mogę liczyć na pomoc kolegów w nauce;

—    W naszej klasie uczniowie nic dokuczają sobie wzajemnie;

—    W naszej klasie uczniowie dzielą się na różne małe grupy;

—    W naszej klasie nic ma lizusów;

—    Nasza klasa nic utrzymuje kontaktów z uczniami innych klas.

Liczba stopni wszystkich wspomnianych skal ocen zależy od celu, jakiemu

służyć mają nasze badania. Zbyt mała jednak ilość stopni nic odzwierciedla dostatecznie zróżnicowania między ocenianymi cechami. Zbyt duża natomiast ich liczba utrudnia znacznie ocenę cechy. Najlepsze w przypadku badań pedagogicznych są na ogól skale pięciostopniowe. Oceny z uwzględnieniem skali 7 lub 9-stopnio-wej wskazane są tylko w przypadku dobrze wyszkolonych i wyćwiczonych osób w tym zakresie. Maksymalną rzetelność zdaniem niektórych autorów - uzy skuje się przy skali 7-stopniowcj. ale, jeśli jednak szacujący są mało wyćwiczeni lub nisko motywowani do dokonania precyzyjnych ocen, wtedy maksymalną rzetelność osiąga się pr/.y mniejszej ilości stopni" (S. Skrzywa, 1965, s. 155).

Opracowanie instrukcji

Nic mniej ważną rzeczą w konstruowaniu skali ocen - - oprócz określenia jej celu, dokonania wyboru określonej cechy i ustalenia stopni skali - jest opracowanie specjalnej instrukcji. Zaznajamia się w niej osoby badane z celem badań i ich przebiegiem, a nade wszystko ze sposobem udziału w nich. Informuje się również o tym, że każda wypowiedź jest dobra, o tle tylko złożona została w sposób szczery. W instrukcji zaznacza się też. że można postawić znak zapytania pr/y nic znanych sobie bliżej cechach Ponadto zabiega się o to. aby osoby szacujące wiedziały, że:

1.    Oceny np. poszczególnych uczniów dokonuje się w porównaniu ze wszystkimi innymi uczniami danej klasy, nic zaś w sposób od nich niezależny.

2.    Oceniamy najpierw każdego ucznia pod względem tej samej cechy. Na przykład jeśli mamy oceniać 35 uczniów pod względem 10 cech, to najpierw oceniamy wszystkich 35 uczniów w zakresie jednej cechy, potem w zakresie drugiej itp.

3.    Oceny są tym lepsze, im bardziej opierają się na wielu zaobserwowanych sytuacjach i zdarzeniach oraz im mniej odwołują się do kryteriów osobistych osób szacujących. Chodzi o to, aby uzyskane od nich oceny nic były tylko wyrazem osobistych przekonań, lecz także znajdowały swoje uzasadnienie w konkretnych sprawdzalnych faktach.

4.    Oceniamy poszczególne cechy tylko wówczas, gdy mamy rzeczywiście do tego podstawę, tzn. dobrzeje znamy. W przeciwnym razie nic oceniamy. Fałszywa i niedokładna bowiem ocena jest gorsza niż w ogóle żadna (V.H. Noll, 1957, s. 302 i n.).

W instrukcji, przekazywanej badanym bądź ustnie, bądź pisemnie, informujemy także o błędach, na jakie są oni narażeni.

Sprawdzenie rzetelności

Ostatnią czynnością, związaną z konstruowaniem skal ocen. jest sprawdzanie ich rzetelności, czyli dokładność, z jaką są w stanic ocenić objęte nimi cechy. Wskaźnikiem rzetelności zastosowanych skal jest określony stopień zgodności ocen, dokonanych podczas badań, przeprowadzonych w niedługim odstępie czasu. Powtórzenie badań powinno odbywać się oczywiście w możliwie tych samych warunkach, co badania poprzednie. Dokładne określenie rzetelności wymaga zastosowania specjalnych obliczeń statystycznych. Zwykłym sposobem jej ustalenia, czy inaczej wyrażając się „określenia stopnia podobieństw" (lub rozbieżności) między dwoma zbiorami wyników, jest współczynnik korelacji (L.E. Tylcr, 1967, s. 47). W ten sposób można łatwo przekonać się o raczej niskiej rzetelności, w przypadku stosowanych skal ocen. Jak wykazały badania „rzetelność

95