PICT5954

Rysunki na dowolny temat dotyczą przede wszystkim własnego życia dzieci i młodzieży oraz życia dorosłych, wśród których przebywają. Toteż mogą sta-nowić obiecujący punkt wyjścia w badaniach pedagogicznych. Interpretacja ich wymaga daleko idącej ostrożności, podobnie zresztą jak i w przypadku analizy rysunków na zadany temat.

Analizując rysunki i to bez względu na ich rodzaj — warto pamiętać, że: dopiero większa ich liczba pozwala na wyciągnięcie bardziej wiarygodnych wniosków;

interpretację ich obiektywizują szczególnie możliwie jednoznaczne kryteria oceny;

niebagatelne znaczenie ma znajomość warunków, w jakich powstały analizowane rysunki, w czym dopomóc może bezpośrednia obserwacja dziecka podczas rysowania i przeprowadzenie z nimi rozmowy na temat celu, przebiegu i wyniku wykonywanego rysunku;

szczególnie w przypadku badania artyzmu lub zdolności rysowania przez dzieci analiza rysunku byłaby niepełna i zawodna, gdyby nic uwzględniała stylu i charakteru ich twórczości rysunkowej, zmieniającej się z wiekiem;

wnioski wynikające z analizy rysunków wymagają sprawdzenia i uzupełnienia za pomocą innych technik badawczych, podobnie jak w przypadku analizy wszelkich wytworów działania.

7. iMocne i słabe strony analizy dokumentów

Odwołując się do analizy dokumentów w badaniach pedagogicznych, łatwo przekonać się zarówno o mocnych, jak i słabych jej stronach. Niemniej te pierwsze z nich wydają się przeważać nad tymi drugimi. Dzieje się tak oczywiście pod warunkiem, że podczas przeprowadzania analizy dokumentów przestrzegamy obowiązujących w tym zasad metodologicznych.

O korzyściach wypływających z zastosowania analizy dokumentów w badaniach pedagogicznych świadczy nade wszystko szeroki zakres problemów badawczych, jakie możliwe są do rozwiązywania za jej pomocą. Innym wymownym świadectwem użyteczności analizy dokumentów jest również jej wartość poznawcza jako jednej z. metod badań pedagogicznych.

Podejmowane problemy za pomocą analizy dokumentów

Przedmiotem analizy dokumentów mogą być i są na ogół postawy, potrzeby, motywy, dążenia, zainteresowania, cele i ideały życiowe dzieci i młodzieży

wzorów i norm osobowych wśród osób badanych. Pozwala również na określenie tych norm i wzorów (por. J. Szczepański. 1967. s. 567) Wiele analizowanych na podstawie np. dokumentów szkolnych spraw, jak nadużywanie ocen nieprzychylnych uczniom, nadmiar wpisywanych o nich innych negatywnych uwag do dziennika lekcyjnego czy dzienniczka ucznia, wskazuje niejednokrotnie na boleśnie odczuwane przez nich przeżycia smutku, niepewności czy /nicchąccnia, a nawet „zagubienia sią —jak pisze N. Han-llgicwicz (1960, s. 40) — w gąszczu wiedzy programowej, uznanej przez dorosłych za niezbędną dla dziecka w określonym wieku bez wzglądu na jego warunki osobiste”. Znaczną pomoc stanowi analiza dokumentów również, w pedagogicznych badaniach środowiskowych (por. T. Wujek, 1974, s. 219-227).

.i także ich różnego rodzaju zdolności i uzdolnienia w zakresie poznania i myślenia, jak i praktycznego działania. Stanowi ona także jedno /. ważniejszych źródeł dotarcia do historii życia jednostki i zachodzących w niej zmian pod względom rozwoju czynności i procesów psychicznych (/.. Skórny. 1974, s. 124 i n.). Niemałą zasługą może oddać w ustalaniu przyczyn i warunków, jakie leżą u podstaw zachowań ludzkich, oraz społecznego i psychologicznego tła powstawania

Analiza dokumentów może pomóc także w ocenie pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczycieli i okazywanych przez nich określonych tendencji do zawyżania lub zaniżania stopni szkolnych, przejawiania demokratycznej lub autokratycznej postawy wobec uczniów, stawiania im wymagań powy żej lub poniżej poziomu ich realnych możliwości. Tak na przykład o czymś zgoła innym świadczy ..zamaszysta dwójka pod wypracowaniem, które zostało przekreślone od góry do dołu czerwoną kreską”, niż „drobne «nicdostatecznc» jako wynik starannie poprawionych błędów przez nauczyciela" i „pełen życzliwości dopisek do nieudanej pracy klasowej: Tym razem nic powiodło ci sią...". (N. Han-llgicwicz. 1960, s. 40)

Niewątpliwym miernikiem różnych właściwości psychicznych i motorycz-nych jest analiza dokumentów należących do dzieci i młodzieży upośledzonej pod określonym wzglądem. Na przykład analiza rysunków dzieci głuchych może w pewnym przynajmniej stopniu informow ać o tym, jak daleko rozwinęła sią u nich zdolność postrzegania wzrokowego w raz. z jednoczesną utratą biegłości w procesie mowy-. W przypadku zaś dzieci kalekich analiza taka umożliw ia poznanie sposobu, w jaki one widzą i w yobrażają siebie. Natomiast ry sunki dzieci umysłowo opóźnionych uzupełniają w wyniku ich analizy rezultaty badań, dokonane wobec nich za pomocą innych technik badaw czych. Ponadto analiza rysunków dzieci i młodzieży bez wzglądu na rodzaj ich upośledzenia - stanowi często punkt wyjścia dla poznaw ania ich trosk, potrzeb, lęków i nadziei. Podobnie również takie wytwory działania, jak prace konstrukcyjne lub wypracowania mogą przyczynić sią niemało do rozpoznania wielu cech psychomotorycz-

237