PICT5979

Przede wszystkim jednak unika ona oceniania wypowiedzi rozmówcy, a tym bardziej wypowiadania krytycznych uwag pod ich adresem. Nic usiłuje też wpły-wać w jakikolwiek inny sposób na zmianę głoszonych przez niego opinii czy przekonań, dotyczących omawianych w rozmowie spraw. Ogółem stara się o to. aby rozmówca był przekonany, iż .jego poglądy i uczucia są szanowane, rozumiane i akceptowane'’ (Th. Gordon. 1995 s. 102).

Prowadzona w ten sposób rozmowa jak sugeruje Th. Gordon (1994b, s. 55 i n.) może m.m.:

wpłynąć na pozyskanie zaufania rozmówcy do osoby prowadzącej rozmowę. a tym samym skłonić go do bardziej szczerych i wyczerpujących wypowiedzi;

- być dla rozmówcy serdeczną zachętą do samodzielnego myślenia i poszukiwania własnych rozwiązań omawianych wspólnie problemów;

przekonać osobę prowadzącą rozmowę o tym, jak wiele cennych dla badań informacji jest ona w stanic dzięki niej otrzymać.

Najbardziej wartościowe z punktu widzenia badań pedagogicznych są nade wszystko takie techniki metody dialogowej, jak rozmowa grupowa, pośrednia t polegająca na słuchaniu aktywnym. Wybór określonej techniki tego rodzaju zależy od osoby, która podejmuje się jej przeprowadzenia, a po części także od głównego przedmiotu badań ['rudno bowiem byłoby przeprowadzać rozmowę z udziałem więcej niż jednego rozmówcy w sytuacji, gdyby rozmowa ta dotyczyła jego spraw osobistych lub zgoła dla niego wstydliwych i krępujących. W praktyce badawczej wybór danej techniki zależy często także od umiejętności posługiwania się nią. Niemniej umiejętności tych trzeba się uczyć. Prawdopodobnie większość osób podejmujących rozmowy w celach badawczych może je sobie przyswoić w stopniu umożliwiającym skuteczne zastosowanie każdej z technik omawianej tu metody dialogowej. Ponadto warto zdać sobie sprawę z tego, że techniki te rzadko występują w swej czystej postaci. Zwykle nachodzą na siebie i wzajemnie się uzupełniają.

4. Utrwalanie przebiegu prowadzonej rozmowy

Należyte wykorzystanie odbytej w celach badawczych rozmowy wymaga w miarę dokładnego utrwalenia jej przebiegu, a nade wszystko zapisu złożonych podczas niej wypowiedzi osób badanych. Chodzi tu zwłaszcza o wiarygodność zapisu tych wypowiedzi i o sposoby ich utrwalania oraz o poczynienia ogólnych uwag o przebiegu przeprowadzonej rozmowy.

Wiarygodność zapisu wypowiedzi rozmówców

Wystarczająco wiarygodny zapis wypowiedzi osób badanych, jakie otrzymujemy od nich podczas rozmowy, nic zawsze jest łatwy do zrobienia. Tak na przykład zdarza sic. iż rejestrujemy szczególnie te ich wypowiedzi, które — w naszym przeświadczeniu — pozostają w zgodzie ze stanowiskiem, jakie mamy w omawianej sprawie. Chętnie zaś pomijamy te wypowiedzi badanych, które nic potwierdzają naszego stanowiska. Postępowanie takie jest nic tylko niedopuszczalne metodologicznie, lecz także niemoralne. W każdym razie jest niemożliwe do pogodzenia z podstawowymi zasadami metodologii badań pedagogicznych w ogóle, a elementarnymi normami moralnymi w szczególności.

Może zdarzyć się też, iż osoba prowadząca rozmowę słyszy to, co chciałaby usłyszeć lub koncentruje się głównie na oczekiwanych przez nią wypowiedziach swych rozmówców. Warto o tym wiedzieć, aby nic poddawać się własnej sugestii i starać o wiarygodny rejestr możliwie wszystkich wypowiedzi badanych, tj. bez. względu na zawarte w nich treści, czyli zarówno te zbieżne z podzielanymi przez nas poglądami, jak i te trudne do pogodzenia z nimi lub całkiem im przeciwstawne.

Zaleca się również unikanie skrótów i wyrażeń wieloznacznych, a także przedwczesnej, szczegółowej interpretacji rozmówców. Niektórzy uważają, że nic bez znaczenia dla wiarygodności tego rodzaju wypowiedzi jest też wzmianka „o towarzyszących im ruchach wyrazowych (mimice, pantomimice). a także o zmianach w brzmieniu głosu, o melodii w ypowiedzi i in." (S. Gerstman, 19~6, s. 203).

Sposoby zapisu wypowiedzi rozmówców

Niebagatelną rzeczą jest sposób, w jaki dokonuje się zapisu wypowiedzi badanych. Osoba inicjująca i prowadząca rozmowę zabiega szczególnie o to. aby nie krępować nim swych rozmówców i zarazem zapewnić wiarygodność utrwalonych za jego pomocą wypowiedzi. W każdym razie sposobem takim nie może być nagrywanie rozmowy na taśmie magnetofonowej lub magnetowidowej z ukry cia. Byłoby to świadomym i celowym wprowadzeniem w błąd osób badanych, które przecież mogą być temu przeciwne i poczuć się wręcz oszukane. Nagrywanie wypowiedzi z rozmów jest niewskazane nawet wtedy, gdy podejmowane przez, nas badania wydają się poniekąd w pełni uzasadniać dokonywanie zapisu przebiegu rozmowy na taśmie magnetofonowej lub magnetowidowej. Podobnie niedopuszczalne jest stenografowanie wypowiedzi bez powiadomienia o tym swych rozmówców.

Oczywiście nagrywanie (także i stenografowanie) przebiegu rozmowy jest możliwe, a czasami nader wskazane, ale zawsze pod warunkiem powiadomienia o tym osób badanych i uzyskania przez nich na to zgody. W przypadku takim

285