56790 skanuj0015 (183)

30

ckiego z całymi pokoleniami mistyków. Przede wszystkim jednak kompa-ratystyka dotyczy anonimowych i- wędrownych utworów średniowiecznych, powtarzających ślę w postaci niemal identycznej lub przynajmniej wykazującej rozmaite pokrewieństwa i podobieństwa nie tylko u różnych pisarzy tej samej literatury, ale nawet w różnych literaturach; następnie zaś przedmiotem systematyki porównawczej są utwory tradycyjne we właściwym znaczeniu tego terminu, tj. upowszechniane drogą przekazu ustnego, a nie piśmiennego, a więc należące do dziedziny zwanej dzisiaj folklorem.

Rzecz jednak znamienna, że — wbrew cytowanej poprzednio definicji — komparatystyka, a więc systematyka w postaci najczystszej, wszystkie wysiłki kieruje ku wykryciu „ogniw zaginionych”, by przez ich rekonstrukcję dojść do ustalenia związków genetycznych. Występuje to wszędzie tam, gdzie w dociekaniach czysto literackich systematyka usiłuje stosować zasadę chronologiczną w badaniach o znacznej nieraz rozpiętości terytorialnej i historycznej. Dość wskazać na pierwszą próbę takiej pracy, nieprzestarzałą dotąd historię prozy . powieściowo-nowelistycznej J. Dunlopa (History of Fiction, 1814; przedruk najnowszy, 1896), gdzie ogromny materiał od romansu greckiego po powieści z końca w. XVIII autor usiłował opanować historycznie; do tej samej kategorii należy wielotomowe dzieło W. Creizenacha o dramacie średniowiecznym i renesansowym Niemiec i Anglii (Geschichte des neueren Dramas, 1894) czy wreszcie głośna niegdyś seria J. Brandesa, Główne prądy w literaturach europejskich w. XIX (1872—1890, przekład polski 1882—1884, niemiecki wznowiony 1924). Księga znakomitego, błyskotliwego uczonego duńskiego godna jest uwagi jako jedna z pierwszych prób ujęcia zjawisk międzynarodowych, do jakich należą prądy literackie, humanizm, barok, romantyzm czy ncoromantyzm; próby takie podejmuje się dzisiaj wyjątkowo tylko, na-Nl.ręczają one bowiem trudności nie do pokonania; drogę do nich toruje czasopismo francuskie „Revue de Littśrature Comparee” i ponad sto linnów licząca seria rozpraw szczegółowych, gromadzących materiały do nżylicu przyszłego syntetyka. Co zaś w tym zakresie można osiągnąć, wskazują prace komparatystów pośwdęcone przede wszystkim zagadnieniom folkloru, ale sięgające również w granice dzieł literackich. Gdy mianowicie komparatystyka w. XIX z konieczności poprzestawała na systematyzowaniu, a nieraz nawet na gromadzeniu dość przygodnych spostrzeżeń, ji | przedstawiciele dzisiejsi podejmują prace znacznie wyższego rzędu; tpnmilmiotem ich badań są wątki wędrowne, bajkowe (podaniowe, baśniowe, legendarne, nowelistyczne) i pieśniowe, zazwyczaj odległe od siebie w o*umie I przestrzeni; cel badań uwuża się za osiągnięty, gdy między owy-lul ml ległymi członami uda się hipotetycznie ustalić ich związki, odtworzyć ogniwa I sUuIIh zaginione, określić w przybliżeniu chronologię, naszkicować wreszcie mapkę kierunków migracji; duża (200 tomów) seria FFC (Folk-lore Fellows Communications), wydawana przez Akademię Fińską w Helsinkach, oraz prace inne, pojawiające się coraz częściej poza jej obrębem we wszystkich krajach europejskich i w Ameryce, dowodnie świadczą o owocności komparątystyki dzisiejszej i wyznaczają drogę analogiczną do przebytej przez językoznawstwo porównawcze w okresie jego najświetniejszego rozwoju, drogę, na którą wkracza powoli również systematyka literacka, a która ostatecznie wiedzie do zjednoczenia systematyki i historii literatury.

3. Ostatnią wreszcie część składową nauki o literaturze stanowi teoria literatury, budząca dzisiaj więcej zainteresowania niż popularna wpraw-dżieTIecz nie zawsze należycie rozumiana systematyka. Ustala ona pojęcia naukowo-literackie wyrażane w swoistych. terminach. Niektórymi z nich interesowała się już w starożytności poetyka, dyscyplina normatywna, pouczająca o zasadach, które należy stosować w sztuce słowa, i stąd właśnie pochodzi jej nazwa (techne poetike, ars poetica); konsekwencją tych stosunków jest dzisiaj utożsamianie (np. w nauce rosyjskiej) teorii literatury i poetyki, widoczne u nas w zwrotach potocznych typu „poetyka Mickiewicza”, co ma oznaczać ogół świadomych i bezwiednych, teoretycznych i praktycznych właściwości w postawie pisarskiej poety. Procederu tego niepodobna uznać za słuszny, co bowiem jest przedmiotem poetyki, wyjaśni się dalej, teoria literatury ma natomiast zakres znacznie szerszy (ona przecież wyjaśnia m. in. również znaczenie pojęcia „poetyka’’!), do niej bowiem należą zagadnienia takie, jak określenie, czym jest literatura, nauka o literaturze, jaki jest wzajemny stosunek ich składników, jak wygląda struktura każdego z nich, słowem, ona ustala pojęcia od najogólniejszych do najbardziej szczegółowych, spotykanych w stylistyce i poetyce. Ponieważ poprawne określenie pojęć jest nieodzownym warunkiem ich poprawnego stosowania, teoria literatury tworzy podstawę metodologii literackie], którą w jej postaci praktycznej, normatywnej wyodrębnia się nieraz Juko dyscyplinę osobną, choć istotne jej pierwiastki tkwią w należycie rozbudowanej teorii.

Okoliczność, że teoria literatury operuje z założenia materiałem pojęciowym, zbliża ją do modnej dzisiaj filozofii literatury i wywołuje próby zidentyfikowania obu tych dziedzin, próby najczęściej chybione, różnica Jest tu bowiem zupełnie wyraźna. Filozofia literatury mianowicie — Jeśli przyjmiemy ten termin, co ze względu na studia przeprowadzone ze stanowiska „nauki o duchowości” jest wskazane — wychodząc od najogólniejszych pojęć literackich, bada ich stosunek do pojęć osiąganych w innych naukach i z całości tą drogą otrzymanej usiłuje budować takie C7,y inno systemy, Jałt to widzieliśmy choćby na przykładzie humanistyki; przypuścić by można, że pojęć tych w postaci poprawnej winna jej doitaręzuc