1933502104

z faktu, że potrzebuje ona ochrony bardziej niż mężczyzna. Przede wszystkim jednak samotne przechadzki narażały kobietę na uznanie jej za panienkę lekkich obyczajów. Według Viv Gardner, tym, co wyróżniało kobietę „z dobrego domu” było przede wszystkim prawo do spojrzenia, którego jej odmówiono.¹⁷ Brak wolności ruchu i swobody obserwacji odróżniały ją także od oddanego przyjemności podglądania, pochwytującego wszystko, ale pozostającego w ukryciu flaneura. Miejsce uprawnionej do spojrzenia kobiety, nieskrępowanej piętnującą obyczajowością, poruszającej się bez ograniczeń po miejskich ulicach, czerpiącej rozkosz z cichej obserwacji, słowem hipotetycznej flaneuse, zajmuje dziwka. Flaneuse w wieku XIX staje się figurą niemożliwą, niczym ponad złudzenie optyczne.

Paradoksalnie, postać kluczowa dla XIX-wiecznego, modernistycznego miasta, swoisty paradygmat nowoczesnego podmiotu, nie jest obdarzony płcią. Jest jednak męski, gdyż rości sobie prawo do bycia uniwersalnym. Siła męskiego porządku wynika bowiem z tego, że obchodzi się ona bez uzasadnienia: „androcentryzm narzuca się jako neutralny i niewymagający dyskursywnej legitymizacji”¹⁸ - przekonuje Pierre Bourdieu.

Nic dziwnego, że przez postmodernistyczny feministyczny dyskurs flaneur szybko został okrzyknięty męskim voyeurem panującym nie tylko nad miastem i wszechobecnym tłumem, lecz także nad kobietą.

Warto zwrócić uwagę, że figura ta, z jednej strony, jest nacechowana historycznie, gdyż jest egzemplaryczna dla zamkniętego obszaru historii - będącego także już dla samego Benjamina wycinkiem z przeszłości; z drugiej jednak, kiedy flaneur został przeniesiony z paryskich pasaży do codziennego życia i zaczął dominować w światowej estetyce.

Jak przekonuje Bauman, flaneur odegrał istotną rolę „w budowaniu przerażającego kosmosu ponowoczesnego porządku konsumpcyjnego”¹⁹. Tym samym, wałęsający się bez celu, rozglądający się po ulicach i witrynach sklepowych, anonimowy i niezaangażowany widz stał się nieoczekiwanie metaforą sytuacji współczesnego człowieka, paradygmatem jego bycia-w-świecie, bycia nastawionego na konsumpcję. Sytuacja flaneura jest zatem głęboko ambiwalentna, postrzegany jest bowiem jednocześnie jako neutralna kategoria opisowa oraz jako pojęcie dyskryminujące kobiecą obecność w sferze publicznej. I choć Naomi Schor, analizując paryskie pocztówki z 1900 roku, zauważa, że owa nierówność obecności płci

166

¹⁷    Zob. V. Gardner, The Invisible Spectatrice: Gender, Geographyand Theatrical Space, [w:] Women, Theather and Performance: New Histories, New Historiografies. pod red. M.B. Gale'a, V. Gardnera,, Manchester 2000, s. 35.

¹⁸    P. Bourdieu. Męska dominacja, przel. L. Kopciewicz. Warszawa 2004, s. 18.

¹⁹    Z. Bauman, Przedstawienie na pustyni, przel. M. Kwiek, [w:] „Drobne rysy w ciągłej katastrofie... " Obecność Waltera Benjamina w kulturze współczesnej, pod red. A. Zeidler-Janiszewska, Warszawa 1993, s. 81.

XXI