Pozytywizm leksykon literatury polskiej
6

Faraon

Jerzy Zelnik jako Ramzes w filmie J. Kawalerowicza Faraon

>    Powieść historyczna > Bolesława Prusa, napisana w I. 1894-1895, w tym samym czasie co > Quo vadis

>    Henryka Sienkiewicza, Różni się jednak zasadniczo od sienkiewiczowskiego modelu powieści historycznej: zamiast wątku przygodowego eksponuje na pierwszym planie dzieje polityczne, społeczne i kulturalne kraju. Akcja rozgrywa się w Egipcie w XI w. p.n.e., a więc dwieście lat po biblijnym wyprowadzeniu Żydów przez

Mojżesza oraz sto lat po wojnie trojańskiej.

Pierwszą część powieści wypełnia edukacja następcy tronu Ramzesa - syna faraona Ramzesa XII. Żadna z tych postaci nie jest autentyczna (XX dynastię Ramessydów zamyka Ramzes XI w 1085 r. p.n.e., a po niej wtadzę obejmuje Herhor - jeden z bohaterów powieści, postać historyczna). Prus decydując się na osobę fikcyjną chciał odtworzyć nie tyle konkretny wycinek z życia starożytnego Egiptu, ile zaprezentować własną, uniwersalną i modelową wizję państwa, dlatego pierwsi czytelnicy łatwo doszukiwali się w niej aluzji do współczesności, kojarząc Ramzesa XIII z młodymi władcami Niemiec i Rosji (Wilhelmem i Mikołajem), a ministra Herhora z Bismarckiem i Pobiedonoscewem. Mimo paraboliczności ujęcia autor, kierując się dyrektywami > realizmu, przekazał w powieści ogromny zasób wiedzy o starożytnym Egipcie, wiedzy gruntownej i rzetelnej, zgodnej z XIX-wiecznym stanem nauki. I jeśli czytelnicy całego świata (utwór tłumaczony byt na wiele języków) mają jakieś wyobrażenie o tym starym państwie, to jest to wyobrażenie ukształtowane przez Prusa. Dzięki Faraonowi poznajemy dokładnie przyrodę tego kraju, architekturę miast, pałaców, świątyń, szczegóły ubioru, broń, narzędzia pracy, także mentalność i wysoką kulturę umysłową społeczeństwa. Autor wystylizował język powieści na podstawie zachowanych dokumentów, które chętnie cytował, odtworzył sposób myślenia i wyrażania uczuć. Wyraźnie wyczuwa się w powieści archaiczność i egzotycznośę zachowań bohaterów - ich szczególną spontaniczność i wyrachowanie, szlachetność i podłość, głębię umysłu i prostactwo. Utwór nie ma jednak charakteru „powieści archeologicznej”, znanej wówczas dobrze choćby z dziel Georga Ebersa (Córka faraona, Serapis, Kleopatra), nużącej szczegółową dokumentacją podaną w konwencji dysertacji naukowej.

Głównym tematem utworu jest walka o władzę. Na tej płaszczyźnie prowadzone są wyrafinowane, niekiedy zbrodnicze gry. Przeciwko krnąbrnemu następcy tronu występują kapłani, pr/ociwko kapłanom Fenicjanie, Następują Intrygi, spiski, tajno porozumienia Pojawiają się więc wątki sensacyjne, wywołujące duże napięcie, Walka o władzę zakończona jest niezwykle diamatyczną sceną śmierci szlachetnego Ramzesa XIII i triumfu Herhora. Obraz zaćmienia słońca na zawsze pozostaje w pamięci czytelników, podobnie jak wiele innych efektownych obrazów: zatrzymanie wojska przez święte skarabeusze, osaczanie Ramzesa przez kapłankę fenicką Kamę, nieudana wyprawa do wnętrza labiryntu itd. A że Herhorowi chodziło wyli p :/nie o zdobycie tronu, a nie dobro państwa, świadczy fakt, iż pozbawił Inraona władzy i życia mimo uznania dla jego reform, które zaczął później realizować.

felieton

BOLESŁAW

PRUS

KRONIKI

TOM PIERWSZY CZEŚĆ DRUGA

fArtłrwuwY MjmuTwruwMar

Gatunek publicystyczny, cechujący się swobodą wypowiedzi, subiektywnością ujęcia, różnorodnością i aktualnością tematyki. W okresie pozytywizmu każda niemal gazeta czy tygodnik drukowały felietony w regularnych odstępach czasu, pod wspólnym tytułem, pisane z reguły przez lodnego autora, posiadające więc własny, indywidualny styl. Gatunek ten upowszechnił > Jan Lam (Kroniki lwowskie), udoskonalił i rozwinął > Bolesław Prus-(Kroniki tygodniowe). Felietony pisywali leż > Henryk Sienkiewicz (Bez tytułu,

¹ Sprawy bieżące, Chwila obecna), > Aleksander Świętochowski (Liberum veto)

I wielu innych publicystów. Powodzenie felietonów miało niekiedy znaczny wpływ na prenumeratę pisma; np. „Kuriera Warszawskiego" kupowało się ze względu na Kroniki Prusa (> czasopiśmiennictwo).

Felietoniści pisali o sprawach mniej lub bardziej ważnych, np. o wojnie bałkańskiej, kolonizacji niemieckiej, balu w resursie obywatelskiej, brzydkiej pogodzie, majówce na Bielanach, o pożarach, podrzutkach, modnych parasolkach, wystawach artystycznych, hałaśliwych sprzedawcach gazet, o wypadkach na budowie, sprawach kryminalnych. Temat zawsze musiał być ciekawy, aktualny, godny zastanowienia i refleksji. Autorzy w błahym nawet zdarzeniu usiłowali dopatrzyć się szerszego problemu, uogólnić swoje spostrzeżenia, sprowokować do głębszego namysłu. Felietony, chociaż podane byty w lekkiej formie, ze znaczną domieszką ironii i > humoru, ujawniały ambicje do kształtowania opinii publicznej i rzeczywiście w dużym