Pozytywizm leksykon literatury polskiej8

(m.in. Pan Twardowski na Krzemionkach), Bałuckiego: Grube ryby (1881), Dom otwarty (1883), Klub kawalerów (1890), Bilińskiego: Pan Damazy (1877). Rozbitki (1881), Dzika różyczka (1889), historyczne sztuki Władysława Ludwika Anczyca (Kościuszko pod Racławicami, Jan III) oraz jego przeróbki obcych tekstów (m.in. Levy'ego i Ribbinga Robert i Bertrand czyli dwaj złodzieje). Popularne stały się również tzw. quodlibety, stanowiące składankę różnych tekstów scenicznych (np., podczas jednego wieczoru przedstawiono opowiadanie Lirnika z Kościuszki Anczyca, III akt Trójki hultajskiej Nestroya, V akt Zbójców Schillera, Śmierć Podbipięty z Ogniem i mieczem oraz II akt Domu otwartego Bałuckiego). We Lwowie wystawiano utwory > Adama Asnyka, Blizińskiego, Bałuckiego, > Aleksandra Świętochowskiego, po dramatrurgię europejską sięgano rzadko.

W Poznaniu działalność nowo wybudowanego teatru ruszyła w 1875 r. Wystawiano tam sztuki o tematyce historycznej (głównie autorstwa Józefa Szujskiego lub Wincentego Rapackiego), łączące w sobie konwencje szekspirowskie, calderonowskie, klasycystyczne i romantyczne, a także opery i wodewile o tematyce ludowej.

W czasie przerw wakacyjnych teatrów rządowych do Warszawy i innych wielkich miast ściągały prowincjonalne trupy aktorskie, wystawiające popularne sztuki w teatrzykach ogródkowych: Alhambrze, Eldorado, Tivoli, Belle-Vue. Repertuar obejmował mato wybredne farsy i sztuki dla ludu, oglądane przez widzów przy stolikach restauracyjnych.

tendencyjność > literatura tendencyjna .. Tołstoj Lew 11 i. ■■■............i    i.■ 11 ..i

(1828, Jasna Polana w guberni tulskiej -1910, Astapowo w guberni riazańskiej). Wybitny pisarz rosyjski. W I. 1853-1856 uczestniczył w wojnie krymskiej. Zadebiutował autobiograficzną trylogią: Dzieciństwo (1852), Lata chłopięce (1854), Młodość (1857), prawdziwą karierę literacką zrobiły jecjnak Opowiadania sewastopolskie (1855-1856). Zarówno w życiu prywatnym, jak i w twórczości literackiej, wyznawał szczególny system wartości, wedle którego politycy i pisarze powinni przestrzegać surowych norm etycznych (Co to jest sztuka?, 1898). Wysuwa! też koncepcję ascetycznego samodoskonalenia

własne) osobowości. W poglądach u|>ot«M:/nyoh krytykował stosowanie jakiejkolwiek przemocy, nawet w wypadku naturalnej reakcji na zło. W powieści Wojna i pokój (1883 1889) heroiczne zmagania z armią napoleońską stały się tłem dla sformułowania znakomitej tezy, że zbiorowy wysiłek narodu, wielka mobilizacja moralna, odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu dziejów świata. Temat historyczny Wojny i pokoju ukształtował się pod wpływem koncepcji społecznej i filozoficznej autora, którą sam określił terminem „myśli ludowej". Uważał, iż szlachta i chłopstwo stanowiły w przeszłości jeden harmonijny organizm, uformowany przez tradycję i obyczaje. Tak więc lud stanowi „silę napędową" historii nie podlegającej żadnym racjonalnym prawom. Kilka rozdziałów powieści pisarz przekształcił w traktat naukowy. Najważniejszą powieścią psychologiczną jest > Anna Karenina (1873--1877).

Tołstoj w latach 70. i 80. pisał broszury religijne oraz społeczno-polityczne (m.in. Krytykę teologii dogmatycznej, Na czym polega moja wiara?, Więc cóż mamy robić?), w których głosił własny system wartości oparty na postulatach aktywnego mitosieręłzia i „wyzwolenia w człowieku Boga”. Ta konserwatywna doktryna zwana „totstoizmem" miała wywierać pozytywny wpływ na młode pokolenie i przeciwstawić się tendencjom rewolucyjnym. Jeden z najciekawszych utworów Tołstoja - Sonata Kreutzerowska (1889) zawierał nakaz wewnętrznej ascezy. W powieści Zmartwychwstanie (1899) autor wysunął moralno-religijne koncepcje odrodzenia duchowego, a także dal wyraz tendencjom anarchistycznym, krytykując system sądowniczy. W dramacie Żywy trup (1900), nawiązując do rozprawy Co to jest sztuka?, zawarł sądy dotyczące przyszłości kultury.

Trylogia > Ogniem i mieczem,

>    Pan Wołodyjowski, > Potop    . ■■■■■■-

„Tygodnik Ilustrowany” i

Jeden z najważniejszych i najpopularniejszych periodyków, wydawany w I. 1859-1939. Zatożycielerp jego byt znany wydawca warszawski Józef Unger, a pierwszym redaktorem Ludwik Jenike (1859-1886). Poświęcony byt literaturze, historii, etnografii i szeroko pojętej kulturze narodowej. W mniejszym stopniu informował o sprawach aktualnych, także o wydarzeniach zagranicznych (dział ten rozbudowany został w latach późniejszych). Reprezentował wysoki poziom, nastawiony na odbiorcę inteligenckiego. Uchodził za pismo „starych", ale drukowali się w nim wszyscy wybitniejsi pisarze epoki pozytywizmu, z > Elizą Orzeszkową, > Bolesławem Prusem,

>    Henrykiem Sienkiewiczem, > Aleksandrem Świętochowskim i > Marią