Pozytywizm leksykon literatury polskiej7

kopiańscy działacze, m.in.: Tytus Chałubiński, ku Jó/of Stolarczyk, Walery Eljasz-Radzikowski, Alojzy Alth, ks. Eugeniusz Janota, Władysław Ludwik Anczyc, Franciszek Nowicki, > Adam Asnyk publikujący swoje sonety tatrzańskie w ukazującym się od 1876 r. periodyku „Pamiętniku Towarzystwa Tatrzańskiego”). Zakopane uzyskało w 1886 r. status uzdrowiska. Rozpoczęto naukowe badania regionu podhalańskiego: Feliks Berdau wydal Florę Tatr, Pienin i Beskidu Zachodniego (1876), Bolesław Kotula ogłosił Rozmieszczenie roślin naczyniowych w Tatrach (1889-1890), Antoni Wierzejski badał faunę stawów tatrzańskich, August Wrześniowski opublikował etnograficzną monografię Tatry i Podhalanie (1881), Bronisław Dembowski opracował Słownik gwary podhalańskiej (1894). Spośród licznego grona badaczy i entuzjastów Tatr ważną rolę odegrat lekarz Tytus Chałubiński, „odkrywca” Zakopanego i jego popularyzator w kręgach inteligencji warszawskiej, założyciel kasy pożyczkowej dla górali, propagator uprawy koniczyny, którą upowszechnił na Podhalu, twórca Stacji Klimatycznej i pierwszych sanatoriów. Będąc animatorem terminu „taternictwo”, wędrując po Tatrach, wypracował nowy styl kilkudniowych, gromadnych wypraw według „turystyki bez programu" (której entuzjastą okazał się m.in. > Stanisław Witkiewicz).

W program literacki piewców Tatr zostaty wpisane postulaty wnikliwego poznania ich topografii, a także apel o ochronę przyrody. Tak więc, zrywając z romantyczną egzaltacją, Agaton Giller w wierszach U Siklawy oraz W Dolinie i Szałasie Roztoki, sformułował dyrektywę realistycznej prawdy w postrzeganiu krajobrazu, Asnyk w wierszu Maciejowi Sieczce, przewodnikowi w Zakopanem, wyeksponował nową rolę przewodnika tatrzańskiego, > Maria Konopnicka w wierszach Legenda o polskiej Koronie; U pięciu stawów (1890) oraz Władysław Bełza w utworze W górach (1874), widzieli Tatry w perspektywie narodowo-patriotycznej. Ważne miejsce w literaturze „tatrzańskiej" zajmuje parnasistowski tomik > Felicjana Faleńskiego Odgłosy z gór (1871), prezentujący ekspresyjny obraz przestrzeni i postroman-tyczny kult indywidualizmu (> parnasizm). Spośród utworów prozatorskich na uwagę zasługuje realizm tatrzański > Michała Bałuckiego (autora tekstu znanej do dziś piosenki Góralu, czy ci nie żal odchodzić od stron ojczystych..., 1865) w opartej na biblijnym wątku Kaina powieści kryminalnej Tragedia grecka w góralskiej chacie oraz w powieści Ojcowska wola, pokazującej daremną próbę odejścia górala od lokalnej społeczności.

teatr i dramat --

W II połowie XIX w. teatry polskie podlegają programowym przeobrażeniom. Z grona najbardziej znanych dramatopisarzy okresu pozytywizmu należy wymienić: > Józefa Blizińskiego, > Michała Bałuckiego, Edwarda Lu-bowskiego, Zygmunta Sarneckiego, Kazimierza Zalewskiego. Uprawiali oni tzw, Komedię ziemiańską lub rnlti/ czańską (np. Dom otwarty, Gruba ryby Bałuckiego, Pan Darnazy Bllzlńskiogo), najczęściej grano jednak satyryczny dramat obyczajowy (Febris aurea Sarneckiego, Jacuś Lubowskiego, Przed ślubem Zalewskiego, Epidemia Józefa Narzymskiego). Rodowód tego gatunku należy wyprowadzić od komedii Moliera. Fabuła dramatów wpisana była w realia współczesnego życia, charakteryzowała obyczajowość i stosunki społeczne. Postaci reprezentowały określone środowiska, traciły więc swój „charakter" na rzecz „typowości”. Przebieg zdarzeń odwzorowywał sytuacje, które naprawdę mogły się zdarzyć w ■konkretnej rzeczywistości, i nie ulegało wątpliwości, że przyczyny pociągały za sobą nieuniknione skutki. Popularne stały się „sztuki z tezą”, charakterystyczne dla dramatu mieszczańskiego, nawiązujące do twórczości Emila Augiera, Victoriena Sardou, Aleksandra Dumasa-syna. Miały one w swoim założeniu pouczać, moralizować i krytykować, dlatego najczęściej powielały wzorzec schematycznej fabuły, konstrukcji uproszczonych psychologicznie bohaterów i jednoznacznie sformułowanej tendencji. Na tym tle korzystnie wyróżniały się komedie Bałuckiego i ‘BHzińskiego - spadkobierców i kontynuatorów tradycji fredrowskiej.

Wnętrze Teatru Letniego w Ogrodzie Saskim

W Warszawie działały: Teatr Wielki, Teatr Rozmaitości, Teatr Letni, Teatr Mały oraz ogródkowe teatry lekkiej muzy. Po-upadku > powstania styczniowego teatr byt jedyną oficjalną państwową instytucją, w której posługiwano się językiem polskim. Organizacją życia teatralnego pod zaborem rosyjskim kierowali wyznaczani przez gubernatorów prezesi. Najlepszy okres teatrów warszawskich przypadał na I. 1868-1880, za prezesury miłośnika sztuki Siergieja Muchanowa, męża Marii Kalergis. Wtedy to w Warszawie występowali m.in. Helena Modrzejewska, Wincenty Rapacki, Romana Popiel, Wiktoryna Bakatowiczowa. W Teatrze Wielkim, kierowanym przez Wiocha Jana Ouattriniego, głównym dyrygentem był wybitny polski kompozytor Stanisław Moniuszko (w 1865 r., wystawiono tam jego Halkę oraz Straszny dwór). W repertuarze teatrów przeważała jednak francuska komedia mieszczańska, z którą rywalizowały komedie polskie (największym powodzeniem cieszyły się Zemsta, Dożywocie, Pan Geldhab Aleksandra Fredry).

W Krakowie od 1865 r. działał Teatr Polski; jego dyrekcję objął wtedy Adam Skorupka, a rok później - Stanisław Koźmian, który kontynuując tradycję romantyczną, wystawił 18 sztuk Szekspira i 9 dramatów Słowackiego. Dominowały jednak komediowo-rozrywkowe sztuki Jana Aleksandra Fredry, Stanisława Dobrzańskiego, Zalewskiego, Jana Nepomucena Kamińskiego