64271 Pozytywizm leksykon literatury polskiej4

goń za karierą, przerost ambicji, Inlnntyll/in, chłopomanię (Komedio z oświatą, 1877), Skrytykował zmanierowane środowisko dziennikarskie (Nowy dziennik, 1887), dekadencję (Szwaczki, I897) oraz emancypację ko bieł (Emancypowane, 1873; Sprawa kobiet, 1896) W trzech najpopularnie) szych komediach: Grube ryby (1881), Dom otwarty (1883), Klub kawa lerów (1890), akcję oparł na drobnych konfliktach, w których komizmowi po staci towarzyszą pogodny dowcip słowny i chwyty parodystyczne (> hu mor). Autor jawi się w nich jako tradycjonalista, karykaturalnie wyjaskrawia jący nowe zjawiska społeczno-obyczajowe. W komediach tych dominuje pochwala spokojnego, harmonijnego życia rodzinnego, opartego na zdro wych zasadach moralnych, zgodnym współżyciu w cieple ogniska domo wego. Wszystkie te cnoty składają się na model życia nazwany - od nazwiska pisarza - balucczyzną.

Bez dogmatu

C. Schwabe, Spleen i ideał

> Powieść > Henryka Sienkiewicza, napisana w I. 1889-1890, bezpośrednio po Trylogii. Autor chciał wyrazić w niej niepokoje współczesności, przekazać nurtujące go myśli i sądy o świecie. Głównym przedmiotem obserwacji jest rodzący się dekadentyzm - prąd umysłowy związany z poczuciem schytkowości i upadku kultury, kwestionujący uznany system wartości („dogmaty”). Narratorem i bohaterem powieści jest Leon Ptoszowski - arystokrata, człowiek utalentowany i gruntownie wykształcony, niezdolny jednak do jakiejkolwiek działalności („geniusz bez teki"), ogarnięty sceptycyzmem względem wszelkich prawd. Postawę swą wywodzi z filozofii pozytywistycznej, która - podporządkowana rygorom > scjentyzmu i > agnostycyzmu - odebrała mu wiarę religijną, pozbawiła celu i sensu życia. Sienkiewicz chciał stworzyć negatywny obraz dekadentyzmu, wykazać, do czego prowadzi życie „bez dogmatu", racje bohatera na tyle jednak okazały się silne i przekonywające, że pokolenie modernistów przyjęto je za swoje, a Bez dogmatu za własną „biblię”.

W warstwie fabularnej powieść jest historią miłości Leona do szlachetnej i zakochanej w nim Anielki. Gdy jednak Leon nie mógł zdecydować się na

im ii/iiiinlwo, Anielko przynaglani) pr/u/ rodzinę wyszła wbrow swoim uczu-. Mim ,m Krornlcklego „aferzystę" I c/lowloka pospolitego. Dopiero teraz I m,,ii po/ntil ogrom swojej miłości i boleśnie odczul stratę, jaką poniósł, i' i ,1 m,» wszelkimi sposobami do zdobycia ukochanej Anielki, ona jed-11, ii wn 'ina swoim obowiązkom żony, okazała się niezłomna. Bez dogmatu i , i m L iin się w wielką powieść o odrzuconej miłości - jedną z najlep-,i li w n.iM/ej literaturze. Bohater przeżywa gorączkę zmiennych odczuć i m i im|i'iw uwielbienie, pokorę, urazy i złość. Nie unika zachowań maso-ln .1,1 mych, blaga o łaskawe skinięcie ręki, dręczy się własnym bólem:

11.u l. mi noble w duchu ręce do wnętrzności i szarpię je". Gdy pod koniec ni ni Anielka wyznaje mu swą miłość i umiera, Ploszowski postanawia i'"i minii „unobójstwo (jak dowiadujemy się z Rodziny Połanieckich, rze-. w.nln Ingo dokonał). Powieść stała się tym samym dla ówczesnych ■ ,luli nków, wbrew zamierzeniom autora, wielką apoteozą miłości, przeja-i i|,|i i wlyk.zą silę niż dogmatyczne, katechizmowe prawa małżeńskie, i ii wi ii pit,uny jest w formie dziennika, spisywanego z dnia na dzień. Dzięki temu i *¹ * im|niny najskrytsze, najbardziej intymne przeżycia bohatera szczególnie AiM/liwiKin zdolnego do dokiadnej wiwisekcji własnej psychiki. Inne postacie, i uly 'iwiał, widzimy jego oczyma. Obraz staje się subiektywny, niejednoznacz-n> 11.1|, |cy czytelnikowi możliwość własnej oceny zdarzeń i wartości.

llll/ihski Józef    S

I lit,V, Warszawa - 1893, Kraków). Komediopisarz, nowelista, studiował na Ki ii ich Prawnych w Warszawie. Debiutował w 1860 r. komedią Imieniny. lutaiimm iwal się leksykografią i etnografią. W 1876 r. zamieszkał w Krakowie, w I 1888 I892 pracował w redakcji „Kuriera Polskiego". W I. 1891-1893 byt nu lal'lorom serii Teatry Amatorskie. W komedii Pan Damazy (1877) apologi-fi /i iw, il i noly szlacheckie w stylu fredrowskim, natomiast w Rozbitkach (llllll) ośmieszył społecznie zdegradowane ziemiaństwo. Bliziński, ekspo-f1Uji|i cuchy charakterologiczne swoich bohaterów poprzez zróżnicowanie l.języi'.i postaci, odwołując się do tradycji i obyczajowości społecznej, znała Hiiicin przywoływał atmosferę staroszlachetczyzny, wykazując przy tym > mmiK< iHlyczny » humor ostrej karykatury (> teatr i dramat).

iiohuter > postać literacka __ hnwnryzm

i i.....i wprowadzony do literatury przez Jules’a de Gaultiera {Le Bovary-

•" I ’ nyż 1902), ukształtowany na podstawie postaw i wzorców osobowo-