R5PC A str166

I tak, art. 5 k.c. stanowi, że „nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony”.

Bardzo istotne znaczenie ma przepis art. 58 § 2 k.c. według którego „nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego”. Działanie tego przepisu powoduje nieważność czynności prawnych, a więc przede wszystkim umów, nie tylko wtedy, gdy są one sprzeczne z prawem, lecz także wówczas, gdy ich treść narusza owe generalne reguły postępowania, jakimi są zasady współżycia społecznego.

Przepis art. 94 k.c. zakazuje wprowadzania do umów i innych czynności prawnych warunków przeciwnych zasadom współżycia społecznego. Jeżeli skutki czynności prawnej zostaną uzależnione od ziszczenia się warunku sprzecznego z tymi zasadami, czynność prawna jest nieważna¹.

Zgodnie z art. 412 k.c. ulega przepadkowi na rzecz Skarbu Państwa to, co jedna ze stron umowy da drugiej w zamian za dokonanie czynu zabronionego przez ustawę lub w celu niegodziwym. Jeżeli przedmiot świadczenia został już zużyty lub stracony, przepadkowi ulega jego wartość w pieniądzu.

Istotne znaczenie praktyczne ma przepis art. 440 k.c. Zgodnie z tym przepisem, w stosunkach między osobami fizycznymi sąd przysądzając odszkodowanie może je ustalić na poziomie niższym niż wyrządzona szkoda (na przykład 10 tys. zł, podczas gdy szkoda wyraża się kwotą 20 tys. zł), jeżeli ze względu na stan majątkowy poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej wymagają tego zasady współżycia społecznego. W praktyce norma zawarta w art. 440 k.c. jest podstawą obniżenia odszkodowania, gdy poszkodowany jest osobą doskonale sytuowaną, a sprawca lub inna osoba odpowiedzialna znajduje się w trudnej sytuacji materialnej albo gdy zachodzi jedna z tych okoliczności.

Art. 1008 k.c. pozwala spadkobiercy całkowicie wydziedziczyć jego najbliższych krewnych i małżonka, jeżeli wbrew jego woli postępują oni uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.

Z zakresu prawa rodzinnego można na przykład przytoczyć art. 56 § 2 k.r. i op. Zgodnie z tym przepisem - wbrew ogólnej regule — sąd nie może rozwiązać małżeństwa przez rozwód mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia, jeżeli byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

§ 4. STOSUNEK CYWILNOPRAWNY

Pojęciem stosunku prawnego zajmuje się teoria prawa. Czytelnicy podręcznika zapoznali się z nim w rozdziale pierwszym.

166

1

Przez warunek rozumie się w prawie cywilnym zdarzenie przyszłe i niepewne, od którego strony uzależniają powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej (art. 89 k.c.).