R5PC A str172

już poczęte w chwili otwarcia spadku, to znaczy w chwili śmierci spadkodawcy, może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe¹.

Posiadanie zdolności prawnej nie jest - jak już wspomniano - uzależnione od posiadania określonych cech fizycznych, psychicznych lub prawnych. Jednakże zakres tej zdolności jest zróżnicowany, np. w zależności od wieku. Osoba, która nie ukończyła 18 lat lub przez małżeństwo wcześniej nie osiągnęła pełnoletności. nie może być wykonawcą testamentu (art. 968 § 2 k.c.), nie może być opiekunem ani kuratorem (art. 148 § 1 k.r. i op., art. 178 § 2 k.r. i op.), nie może też mieć szeregu dalszych praw i obowiązków. Nasuwa się więc uwaga, że zdolność prawna osoby fizycznej niekoniecznie musi oznaczać zdolność do posiadania wszystkich praw i obowiązków przewidywanych przez prawo cywilne, przepisy bowiem mogą niektóre z nich wyłączyć z zakresu zdolności prawnej. Podobnie jest w przypadku osób prawnych, które w swej zdolności prawnej są ograniczone nie tylko prawem, ale również okolicznościami faktycznymi (por. dalej).

4. Zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej

Zdolność do czynności prawnych to zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych.

Mówiąc inaczej, zdolność do czynności prawnych oznacza możność zawierania umów (dwustronne czynności prawne), np. sprzedaży, najmu, zlecenia i innych, a także dokonywania jednostronnych czynności prawnych, np. sporządzania testamentu, wypowiedzenia umowy - w sposób prawnie skuteczny. Osoba fizyczna działa tu za pomocą własnych oświadczeń woli.

O ile zdolność prawna polega na samej możności posiadania praw i obowiązków (np. prawa własności, które może mieć nawet małe dziecko), o tyle zdolność do czynności prawnych daje prawo do aktywności, stwarza możność samodzielnego dysponowania swymi uprawnieniami, zaciągania zobowiązań itp. Żeby być właścicielem rzeczy, wystarczy zdolność prawna, ale żeby tę rzecz sprzedać w sposób prawnie ważny i skuteczny w drodze własnego oświadczenia woli. trzeba mieć ponadto zdolność do czynności prawnych. Stroną umowy dzierżawy może być nawet niemowlę, ale do jej zawarcia potrzebne jest działanie rodziców występujących w charakterze przedstawicieli dziecka, nie dysponującego jeszcze zdolnością do czynności prawnych.

172

1

Sprawa zdolności prawnej płodu i jej zakresu była w doktrynie prawa cywilnego przedmiotem ożywionych kontrowersji. W szczególności za uznaniem płodu za podmiot prawa cywilnego nie tylko w zakresie prawa spadku i zapisu opowiedział się B. Walaszek, Nasciturus w prawie cywilnym, PiP 1956, z. 7, s. 121 i nast., oraz Uznanie dziecka w polskim prawie rodzinnym, Kraków 1958, s. 81 i nast. Jest to stanowisko odosobnione - por. A. Wolter, Prawo cywilne ..., s. 140 i przytoczona tam literatura, także: A. Szpunar w glosie do orzeczenia Sądu Najwyższego z 4 kwietnia 1966 r., OSPiKA 1966. poz. 279. W wyniku nowelizacji kodeksu cywilnego z 1993 r. rozciągającej generalnie zdolność prawną na okres życia płodowego, dyskusja ta ma obecnie znaczenie historyczne.