35324

Wskażmy także na to, że dla przeprowadzającego wywiad może być problemem zarówno pobudzenie respondenta do wypowiedzi, jak i opanowania ewentualnego gadulstwa. W obu przypadkach musi on jednak wykazywać maksymalną cierpliwość i taktowność, a przede wszystkim uważać na to, aby nie zrazić sobie rozmówcy.

Kiedy np. milczenie respondenta przedłuża się można powtórzyć pytanie, a jeśli nie jest to wywiad ściśle skategoryzowany, można powtórzyć nawet w innej formie, umożliwiając lepsze zrozumienie stawianego pytania. Nie należy jednak w żadnym przypadku podpowiadać lub sugerować odpowiedzi.

Nie należy również godzić się łatwo z twierdzeniem respondenta typu „nie wiem" albo „nie potrafię" itp. Trzeba wówczas zachęcać po prostu respondenta w sposób taktowny do dalszych refleksji i prób znalezienia odpowiedzi na Postawione pytanie.

Kiedy natomiast respondent zasypuje nas lawiną słów, wypowiadanych nie zawsze na temat, konieczna jest wówczas taktowna ingerencja, w celu skierowania rozmowy na pożądany przedmiot rozważań. Nie powinno się jednak ingerować tak, aby zniechęcić lub rozdrażnić respondenta. Nie należy również formułować za niego myśli, ani też wyrażać jego myśli we własnych słowach. Inaczej mówiąc należy po prostu notować wiernie te wypowiedzi, jakie się słyszy na interesujący nas temat, a ewentualne komentarze czynić na marginesie notatek.

Jeżeli stwierdzimy, że badany próbuje wyprowadzić nas w pole lub stara się nas „przerobić", wówczas należy raczej podziękować taktownie za wywiad niż podejmować jakiekolwiek polemiki, czy udzielać pouczeń.

Ad c. W zależności od charakteru wywiadu mogą występować różne trudności w notowaniu wypowiedzi. W wywiadzie ukrytym na ogół trudności związane z notowaniem mogą być większe niż np. w wywiadzie jawnym, ale też nie każdy wywiad jawny jest w równym stopniu łatwy do utrwalenia, np. wywiad zbiorowy.

Przy notowaniu wywiadu można posługiwać się różnymi technikami zapisu, ważne jest jednak, aby stosowane techniki nie deformowały wypowiedzi. Zapisywanie każdej wypowiedzi, nawet jeżeli na to godzi się badany, utrudnia prowadzenie wywiadu, ponieważ rozmowa staje się bardziej urzędowa i musi przebiegać wolniej, a badacz koncentrując swoją uwagę na notowaniu ma mniejsze możliwości śledzenia wypowiedzi i zachowania badanego. Z tych względów lepsze są magnetofony, które mogą być także bardzo przydatne w wywiadach ukrytych.

Jeżeli wywiad nie może być notowany „na gorąco", trzeba zaraz po jego zakończeniu postarać się odtworzyć szczególnie interesujące nas wypowiedzi, zachowując możliwie słowa używane przez respondenta.

W każdym przypadku do sprawozdania z wywiadu należy dołączyć uwagi na temat okoliczności, w jakich prowadzono wywiad oraz dotyczące naszych spostrzeżeń o zachowaniu respondenta i przypuszczeń, co do jego prawdomówności. Należy wszakże o tym pamiętać, że wszelkie nasze własne komentarze muszą być wyraźnie wydzielone z tych partii,' w których przedstawiamy wypowiedzi

badanego, chodzi więc o to, aby nie nastąpiło pomieszanie tego, co powiedział respondent, z tym, co twierdzi badający.

Ad d. Wypowiedzi respondenta możemy interpretować dosłownie, ale z reguły nie ograniczamy się tylko do formalnego ich rozumienia, lecz uwzględniamy także sytuacje w jakich te wypowiedzi padały,

naszą wiedzę o respondencie, znane nam teorie, w oparciu o które możemy tłumaczyć słyszane słowa itp. okoliczności.

Nie każdą też wypowiedź możemy uznać za prawdziwą, nawet jeśli jest ona prawdopodobna. Kiedy nasz znajomy np. zapytany, co sądzi o aktorze X powie — „on jest straszny", nie oznacza to wcale, iż ów osobnik boi się danego aktora, lecz po prostu daje tylko wyraz swoim uczuciom, jakie żywi do danego człowieka. Częstokroć dane wypowiedzi są wyrazem określonych sposobów mówienia, które nie są wcale adekwatne do rzeczywistych przeżyć czy opinii respondentów, a więc nie są też prawdziwe. Zdarza się oczywiście również, że jesteśmy skłonni do uznania słyszanych wypowiedzi za prawdziwe mimo pewnych wątpliwości, ponieważ brak nam dostatecznych racji aby im przeczyć, czy