Re exposure of DSC03352

ponieważ ograniczył on władzę senatu na rzecz stanu ekwitów. Dobrzy cesarze to przede wszystkim August, Nerwa, Trajan, Antoninus Pius i - z pewnymi zastrzeżeniami — Marek Aureliusz. Senat posiadał potężną broń ideologiczną gdyż mógł uznać zmarłego cesarza za boga (divus), ale mógł takie ogłosić potępienie jego pamięci (damnatio memoriae).

Źródła, jakimi dysponuje współczesna nauka, przede wszystkim inskrypcje I wykopaliska archeologiczne, każą nam zrewidować w znacznym stopniu obraz narzucony przez historiografię rzymską. W świetle tych źródeł inacząj trzeba ocenić panowanie Tyberiusza i Klaudiusza, a zwłaszcza Hadriana. Także rządy Nerona i Domicjana nie były pozbawione pozytywów, a wymienieni cesarze mieli na ogół duże uzdolnienia administracyjne, dbali również o rozwój prowincji. Tendencja do stałego umacniania władzy cesarskiej charakteryzowała zresztą również dobrych cesarzy; bardzo ważne pod tym względem było np. panowanie Trajan a.

2. Reformy administracyjne i społeczne

Już za Augusta zorganizowano zaczątki stałego aparatu władzy cesarskiej. Liczba prokuratorów, którzy byli urzędnikami od spraw finansowych i namiestnikami mniejszych prowincji, wynosiła pod koniec jego panowania 20, a za Tyberiusza zwiększyła się do 29 funkcjonariuszy (wyznaczonych spośród ekwi-tów). Tyberiuss starał się jak najrzadziej zmieniać namiestników prowincji cesarskich (wywodzących się spośród senatorów). Jeśli cesarz był zadowolony z namiestnika, pozostawiał go nieraz dożywotnio na tym stanowisku.

Ważne zmiany w systemie administracji wprowadził cesarz Klaudiusz. Zorganizował on wielkie kancelarie cesarskie, kierowane przez wyzwoleńców. Kancelarie te dzieliły się na trzy resorty: ab epistulłs, gdzie redagowano pisma wychodzące od cesarza, a libcllis, gdzie rozpatrywano llsty-podania do cesarza, a rationibus, gdzie zajmowano się sprawami finansowymi. Wyzwoleńcy kierujący kancelariami odgrywali wielką rolę na dworze Klaudiusza. Panowanie tego cesarza charakteryzuje jednocześnie wzrost liczby (do 39) i znaczenia stanowisk prokuratorskich. Nie tylko tworzono nowe funkcje prokuratorów od spraw finansowych w świeżo przyłączonych prowincjach jak np. w Brytanii, zaczęto takie oddawać niektóre prowincje cesarskie pod zarząd prokuratorów-namiestników. Prowincjami prokuratorskimi stały się za Klaudiusza dwie Mauretanie (dzisiejsze Maroko), stacjonowały tam tylko wojaka pomocnicze (ausilia). Taki sam status miały prowincje prokuratorskie: Rega, Noricum i Tracja. W prowincjach cesarskich natomiast, kierowanych przez namiestników senatorskich z tytułem Ugaii Auguztl pro praetare, miały swe siedziby legiony.

Wszystkie te przemiany w administracji rzymskiej służyły umocnieniu władzy cesarskiej i tworzeniu zawodowego aparatu urzędniczego, zależnego wyłącznie od princepsa. Dalsze reformy, idące w tym kierunku, przypadąją na rządy

dynastii Flawiuszów. Cesarz Wespazjan uregulował podstawy twąj władzy spc-cjalną ustawą - lex de imperia Vtspasiam Pełnił on co roku funkcji; konsula, a w 73 r. objął pełnomocnictwa cenzora. Domtgan umocnił znaczenie biurokracji cesarskiej za pośrednictwem ekwitdw. Wysokiej rangi prokurator stuł «ę iwierzth-nikiem dwóch wielkich kancelarii kierowanych przez wyzwoleńców Zakończono proces stopniowego przejmowania ściągania podatków od spółek publikanów przez aparat cesarski. Głównym podatkiem płaconym praoz obywateli była tzw oicesima hereditatum, kfiood zapisów testamentowych. Dotnląjnn ustanowił prokuratora nadzorującego pobieranie tych podatków iprocurator XX hirtditatum). W tym czasie ustalono stałe penąje dla prokuratorów róinej rangi: 200,100 i 60 tysięcy sesterców. Za Domięjsna byty 62 stanowiska prokuratorskie.

Za rządów Trąjana (98-117 r.) mokną u obserwować pozornie idealną jego współpracę z senatem. Nazywano cesarza nąjlepszym (oplimtu princepn), a od czasu śmierci tego władcy nowo wstępującemu na tron tyczono, aby .byt szczęśliwszy od Augusta i lepszy od Trąjana*. Autorzy z okresu Trąjana, Jak Pliniusz Młodszy i Dio Chryzostom z bityńskiej Prusy, wyrażali jut jednak nowo tendencje. Było to uzasadnienie ideologiczne wielkości władzy cesarskiej i specjalnej misji dziejowej Trąjana. Z punktu widzenia rozwoju aparatu urzędniczego panowanie tego cesarza stanowi pomost między rządami Domtęjana l Hadriana. Charakteryzuje je tendencja do obalenia wpływów wyzwoleńców na rzecz ekwi-tów i powiększenie liczby stanowisk prokuratorskich do 80.

Ukoronowaniem dzieła administracyjnego Flawiuszów i Trąjana stały się reformy cesarza Hadriana (117-138 r.l. Ideą jego było osłabienie potęgi stanu senatorskiego, ostateczne usunięcie wyzwoleńców z kierowniczych stanowisk