Re exposure of DSC03353

Popimi* nutu Wnpaąjana, realistyczny portret władcy (Neapol, Muiuuin Narodów*)

w administracji i oparcie się głównie na stanie ekwitów. Od czasów Hadriana stałym organem doradczym stała się rada cesarska (consilium principia), do której wchodzili senatorowie i ekwici, mianowani przez cesarza i otrzymujący regularną penąję.

Dziełem Hadriana była kodyfikacja prawa, dokonał jej z polecenia cesarza Salwiosz Julianna. Zadaniem komisji prawników pracujących pod jego kierunkiem było zebranie wszystkich aktualnych zasad prawa cywilnego. Ogłoszony zbiór praw nosił nazwę edyktu wieczystego (edictum perpetuum). Jakiekolwiek zmiany prawne mógł odtąd wprowadzać tylko cesarz.

Na czasy Hadriana przypadło ostateczne wykształcenie się zawodowego aparatu urzędników cesarskich, wywodzących się spośród ekwitów. Podstawę ich wykształcenia miała stanowić odtąd dobra znąjomość prawa, a nie przeszkolenie wojskowe. Kierownictwo wielkich kancelarii cesarskich przeszło wyłącznie w ręce ekwickich prokuratorów, państwo przejęło całkowicie pobór wszelkich podatków, co spowodowało powiększenie się liczby prokuratorów; pod koniec życia Hadriana było ich 107. Wysokość pensji prokuratorów określała kolejność sprawowania tych funkcji. W sumie można uznać cesarza Hadriana za właściwego twórcę monarchii rzymskiej.

Hadrian nie zyskał sympatii senatorów, ponieważ znacznie ograniczył ich wpływy na rzecz stanu ekwitów. Już początki jego panowania spowodowały

Willa Hadriana w Tibur (Tivoli). kolumnada • atyto kcrynckim

niezadowolenie senatu, gdyż Hadrian skazał na śmierć czterech senatorów, zwolenników wojennej polityki Trajana. Wyłączenie Italii spod sądownictwa senatu i oddanie jej pod nadzór czterech sędziów cesarskich wywołało także krytykę ze strony arystokracji senatorskiej.

Następni cesarze z dynastii Antoninów złagodzili wprawdzie zadrażnienia w stosunkach z senatem, ale nie cofnęli podstawowych reform Hadriana. Dalszy rozwój ustroju polegał na rozszerzeniu i umocnieniu biurokratycznego aparatu cesarskiego za sprawą ekwitów i stopniowym wzmocnieniu władzy samego cesarza. Proces ten znalazł pełny wyraz w okresie panowania cesarzy z dynastii Sewerów (193-235 r.).

Zapoczątkowany przez Juliusza Cezara szybki awans arystokracji prowincjonalnej został w pewnym stopniu zahamowany przez Augusta. Cesarz ten jednak kontynuował nadawanie obywatelstwa rzymskiego nąjbardziej zromanizowanym ośrodkom prowincjonalnym; za jego panowania wiele miast Galii Narbońskiej otrzymało status prawny kolonii. Znaczny rozwój gospodarczy prowincji i ich szybka urbanizacja sprzyjały wykształceniu się silnej warstwy arystokracji mu-nlcypalno-prowincjonalnąj, ale w początkach pryncypatu nie była ona jeszcze dopuszczona do władz centralnych.

Zasadnicze zmiany w polityce wobec arystokracji prowincjonalnej przyniosło panowanie Klaudiusza (41-54 r.). Cesarz ten nadawał hojnie obywatelstwo rzymskie całym rejonom prowincji, starał się także wprowadzić do senatu wielu ludzi pochodzenia prowincjonalnego. Nąjbardzlej uprzywilejowana została Galia. Klaudiusz proponował nadanie wszystkim Ciałom biernego prawa wyborczego do senatu, skutkiem jednak oporu senatorów przywilej ten ograniczono do plemie-

547