Re exposure of DSC03360

Matkę Ziemię, przedstawiana w postaci dojrzałej kobiety na koniu lub w towarzystwie koni, często z emblematami płodności. Stały towarzysz Epony, kort, był według Celtów zwierzęciem prowadzącym dusze zmarłych do krainy śmierci (psychopampos), stąd rola Epony w Galii jako bóstwa chtonicznego (podziemnego), opiekunki dusz zmarłych. Jej zewnętrzne wyobrażenia działały na wierzenia różnych ludów Imperium, szeroko rozpowszechniły się w rzymskiej armii, zwłaszcza w prowincjach naddunąjskich (kult Epony jako patronki jazdy). Popularność Epony poza Galią wynikała z faktu, te była ona opiekunką koni.

Jednocześnie z religijnymi przemianami w poszczególnych prowincjach zachodziły istotne zmiany w oficjalnej religii. Dawni bogowie miasta Rzymu nie zaspokąjali już nowszych, bardziej uniwersalnych potrzeb. Jowisz przestał być bogiem rzymskiego Kapitolu, jako luppiter Optimus Maximus patronował całemu Imperium, w różnych prowincjonalnych miastach (zwłaszcza w koloniach) wznoszono lokalne Kapitale, świątynie trójcy kapitolińskiej. W ogromnej masie inskrypcji ze wszystkich prowincji luppiter Optimus Ałaximus czczony był na pierwszym miejscu w zestawieniu z różnymi, często lokalnymi bogami. Jednocześnie oddawano cześć Jowiszowi z innymi przydomkami jako właściwie zupełnie nowemu bóstwu. Ogromną popularność zyskał wschodni bóg z Doliche w Kommagenie, czczony jako luppiter Dolichenus. Było to synkretyczne bóstwo soiarne, cieszące się szczególną popularnością w armii, dające bowiem zespolenie elementów tajemniczych, wschodnich religii kosmicznych z rzymską wiarą w Jowisza, władcę nieba i ziemi, pana piorunów. W II w. n.e., zapewne w okresie wojen markomańskich. zrodzi! się nowy kult Jowisza pod imieniem luppiter Depulaor (odpychający, powstrzymujący nieprzyjaciół). Nie był to już zatem bóg zwycięskiej armii, zdobywającej nowe obszary dla Rzymu, lecz bóg, który pomagał przetrwać groźne najazdy i szerzącą się zarazę. Nie jest zapewne przypadkiem, że inskrypcje związane z kultem Jowisza Depulsora występują głównie na obszarach naddunąjskich. objętych grozą wojen markomańskich.

Potrzeby religii uniwersalnej, pogłębionej moralnie, znalazły wyraz w nowej interpretacji pewnych starych kultów. Tak więc grecki bóg i opiekun lekarzy, Asklepios, czczony jako rzymski Anculopius, zyska! w II w. zupełnie nową popularność. Z boga uzdrowiciela Asklepios wyrósł na uniwersalne bóstwo zbawienia, opiekuna ludzi i ich moralnego przewodnika. W greckiej części Imperium jego świątynie (asklepiejony) cieszyły się ogromną popularnością, przyjmowały wiolu pielgrzymów szukąjących fizycznego i moralnego uzdrowienia.

Podobną ewolucję przeszedł kult Herkulesa, któremu bogactwo związanej z nim mitologii pozwalało przeżywać różne wcielenia. Charakterystyczne dla epoki cesarstwa - niezależnie od czci oficjalnego Herkulesa Niezwyciężonego, protektora dynastii Antoninów - jest szukanie w osobie tego boga-herosa nowych wartości moralnych i uniwersalnych. Coraz bardziej popularna stąje się zapoczątkowana przez cyników i stoików alegoryczna interpretacja dwunastu prac Herkulesa jako symbolu walki dobra ze złem, poświęcenia dla wybawienia ludzkości. Ten człowiek-bóg stał się postacią szczególnie bliską uczuciom prostych ludzi, czczony był szeroko w niższych kręgach społeczeństwa w różnych czę-

Panteon w Rzymie, widok i wewnątrz

śdach Imperium. Tak więc Herkules, opiekun prostych ludzi, wzór cnót moralnych i symbol pracowitości, przyćmił stopniowo dawnego boga zwycięstwa, popularnego głównie w kręgach arystokracji.

Dążenie do znalezienia opieki w bóstwie o charakterze bardziej uniwersalnym prowadziło do stawiania na pierwszym miejscu jakiegoś wybranego boga, któremu oddawało się szczególną cześć. Tak więc np. bogiem opiekuAczym Augusta był Apollo, Domicjana zaś - Minerwa. Wywyższenie jednego z bogów, przypisywanie mu nowego, bardziąj uniwersalnego charakteru nie oznaczało rezygnacji z poli teizmu. Był to jednak połiteizm nowego typu, dążenie dn postawienia na nąjwyższym piedestale jednego boga i jakby podporządkowania mu innych licznych bóstw. Ideę tę realizował konsekwentnie mitraizm, który nie był religią monoteistyczną, dopuszczał bowiem kult innych bogów, współdzlałąją-cych z Mitrą, ale mu podporządkowanych. Stopniowo kształtowało się pojęcie najwyższego bóstwa (summus deus), któremu podlegali inni bogowie i boginie. Pąjęcie to rozwinęło się zwłaszcza w wieku III.

4. Rola kultu cesarskiego

W okresie pryncypatu kult cesarski odegrał znaczną rolę w umacnianiu więzów ideologicznych łączących cesarza i ludność prowinęji oraz służył rozsze-szeniu religii lojalności. Tyberiusz starał się kontynuować politykę Augusta w tej

561