Re exposure of DSC03382

cijan i manichejczyków wynikało z jego dążeń unifikacyjnych i starorzymskich niechęci do wpływów religii wschodnich, utrudniających mu zjednoczenie ideologiczne poddanych. W swych dążeniach do umocnienia państwa Dioklecjan nie chciał tolerować systemów religijnych, które wymykały się spod jego kontroli i były niezgodne z tradycjami rzymskimi. Główną przeszkodę w dziele religijnego podporządkowania przez cesarza całego społeczeństwa stanowiły manicheizm i chrześcijaństwo. Pierwszy z tych systemów został stworzony przez perskiego proroka, Mani ego (gr. Manes, łac. Manichaeus) i stanowił swoiste, pogłębione zespolenie idei Zaratusztry, buddyzmu, chrześcijańskiego gnostycyzmu i neopla-tonizmu. Można uznać manicheizm za ukoronowanie systemu póżnoantycznej gnozy w postaci uniwersalnej religii objawionej o charakterze misyjnym. Miał szansę stać się religią objawioną jak buddyzm, chrześcijaństwo i islam. Znąjdo-wał wielu zwolenników na Zachodzie i Wschodzie (w VII w. dotarł do Chin). Podstawą tej religii był staroirański i gnostycki dualizm dobra i zła, światła i ciemności, odwiecznych czynników wząjemnie się zwalcząjących. Panem królestwa światła i dobra jest Bóg, zaś władcą królestwa zła i ciemności jest Szatan. Dualizmowi kosmicznemu miał odpowiadać taki sam dualizm w życiu ludzkim; człowiek ma dwie zwalczające się dusze - dobrą i złą. Cały świat skończy się kiedyś powszechnym kataklizmem, ogarnięty ogniem piekieł.

Sam Mani został stracony w 276 r. w Persji, ale religia jego znalazła wielu zwolenników nie tylko w państwie Sassanidów i na Wschodzie, ale także w Impe-

Rzymska scena uliczna, fragment sarkofagu (Sztokholm, Muzeum Narodowe)

rium Rzymskim, jej popularność zagroziła mitrsiimowi. & rtenitt daxeini«Wtwtt. Dioklecjan uznał manicheizm za niebezpieczny dis państwa i nskarał (zapewne w 302 r.) całkowite wyniszczanie tej religii. Zachował się tekst edytau tetrarchów przeciw manichejczykom. Cesarze potępiali manicheizm jako nową rełigię < pnącej w-stawienie noua religio dawnej — uetujf religio)- Kryteriom starożytności religii byk zawsze bardzo ważne dla Rzymian, wszelkie nowości byty tępione. Pisma mani-chejskie miały być spalone, wyznawcy ukarani śmiercią, a majątki ich skonfiskowane. Pomimo tych bezwzględnych prześladowań manicheizm nie został wytępiony w Imperium Rzymskim i walkę z nim przejęło później chrześcijaństwo.

Następnie Dioklecjan zwrócił się przeciw Kościołowi chrześcijańskiemu, który postanowił złamać. Od czasów prześladowań Decjusza i Waleriana rełigia ta korzystała z długiego okresu tolerancji, wzrosła bardzo w siłę, miała potężną organizację i znaczny mąjątek, szeroko rozwijała się literatura chrześcijańska, powstawały pierwsze dzieła sztuki, inspirowane przez tę religię. Inicjatorami prześladowań chrześcijan za rządów tetrarchii byli Dioklecjan i Cesar Galeriusz, toteż represje dotknęły głównie wyznawców ^niebezpiecznej” religii we wschodniej części Imperium. Dioklecjan usunął w 302 r. chrześcijan a wojska i urzędów. Następnie w latach 303 i 304 cesarz wydal cztery edykty przeciw chrześcijanom. Nakazano zniszczenie kościołów i pism chrześcijańskich, ustanowiono karę śmierci dla tych, którzy nie złożą ofiar bogom. Repreąje spowodowały wiele aktów odstępstwa, ale nie zdołały złamać siły gmin chrześcijańskich. Sam Galeriusz musiał przed śmiercią (311 r.) odwołać edykty nakazujące ich prześladowania i wydać rozporządzenie w duchu tolerancji religijnej. Dioklecjan dożył momentu pełnego triumfu Kościoła (zmarł w 313 lub w 316 r.l.

_2. Konstantyn Wielki i utrwalenie jedynoioładztwa

1 mąja 305 r. nastąpiło przekazanie władzy przez Dioklecjana i Maksymiana dotychczasowym Cezarom. Nowa tetrarchia została ukonstytuowana w sposób następujący; pierwszym Augustem został Konstanęjusz Chlorus (305-306 r.l, drugim zaś Galeriusz (305-311 r.), a Cezarami - Plawiusz Sewerua i Maksymi-nua Daj a. Dioklecjan wycofał się z żyda publicznego i zamieszkał w swoim wspaniałym pałacu w Splicie koło Salonae w Dalmacji; kryzys tetrarchii wymagał jednak później jego interwencji. Zasady obowiązujące w nowej tetrarchii stały ze sobą w sprzeczności. Tak np. Konstancjusz został I Augustem, bo wcześniej niż Galeriusz mianowany był Cezarem, ale przysługiwał mu tylko tytuł Herculius. Regularny awans Cezara na miejsce o stopień wyższe w hierarchii nie był w praktyce łatwy do przeprowadzenia. 25 lipca 306 r. umarł Kon-stanęjusz Chlorus i zaczął się kryzys tetrarchii. Nowym 1 Augustem został wówczas Galeriusz, II Augustem - Sewerus.

Przeciwko zasadzie kooptaęji i adopcji osób całkowicie obcych cesarzowi wystąpili w 306 r. synowie dawnych Augustów. Na Zachodzie wojsko obwołało

605