rozwojówka ćw ( 04 09 i 5 05 096

życia i rozwoju człowieka w miejscu zamieszkania), kształtowanie sieci służb społecznych (w tym profilaktyki społecznej i zdrowotnej), a także służących rozwojowi człowieka sieci instytucji edukacyjnych i kulturalnych, opieki społecznej itp.

Nie może to, oczywiście, zastąpić opracowywania szczegółowych programów interwencji w procesy rozwoju, ale stanowi jedynie odpowiednią podstawę do ich konstruowania. Przykładem takiej właśnie drogi postępowania mogą być wspomniane wyżej programy z zakresu nauczania i wyrównywania deficytów rozwojowych, ale także m.in. programy kształcenia nauczycieli i pracowników służb medycznych, programy szkolenia bądź przekwalifikowywania pracowników różnych branż itp.

Charakterystyczne dla współczesnych form stosowania wiedzy o rozwoju człowieka w praktyce jest jednak to, iż psychologia rozwojowa nie stawia sobie za cel opracowywania programów zastosowań szczegółowych, ale zmierza do tego, aby dostarczyć podstaw do ich tworzenia.

Zagadnienia dotyczące głównych obszarów zastosowań wiedzy psychologicznej o rozwoju człowieka, problemów i zadań, jakie się z tym wiążą, zostaną omówione w sposób bardziej szczegółowy w ostatniej części tego podręcznika.

Pojęcie rc ' zwojowej

3.1. Pojęcie rozwoju i jego geneza

Rozwój jest pojęciem ogólnym i złożonym. Pojęcie to jest od stuleci przedmiotem zainteresowań zarówno filozofii, jak i wielu nauk szczegółowych (m.in. biologii, geologii, historii, antropologii i psychologii). Zostało ono wprowadzone przez Arystotelesa (384—322 p.n.e.), jako pomocne w udzielaniu odpowiedzi na pytanie, jak pojmować istotę tego, co leży u podłoża różnorodnych zmian w zjawiskach (Tatarkiewicz, 1978). Arystoteles ujmował rozwój jako proces nadawania materii formy, a więc jako zmianę zmierzającą w określonym kierunku, zmianę celową, polegającą na przechodzeniu od form niższych do wyższych. Oznacza to, że według Arystotelesa rozwój ma charakter teleologiczny i progresywny. Tak pojmowany rozwój jest wartościowany pozytywnie. Te cechy pojęcia rozwoju i dyskusja wokół nich przewijają się w poglądach wielu filozofów, a następnie, począwszy od XVII wieku, także przedstawicieli różnych nauk szczegółowych.

Pojęcie rozwoju stało się centralnym problemem filozofii i nauki w XIX wieku. Zajmowało ono wiele miejsca w podstawowych systemach filozoficznych tego okresu, żeby wspomnieć tylko dialektyczną filozofię Hegla, teorię materialistyczno-dialektyczną Marksa, pozytywizm Comte’a czy ewolucjonis-tyczną filozofię Spencera. Wiele uwagi poświęcali mu też przedstawiciele różnych nauk szczegółowych, a przede wszystkim biologowie, tacy jak La-marck (1744-1829) i Darwin (1809-1882).

Silny wpływ na sposób ujmowania rozwoju w psychologii wywarła teoria biologicznej ewolucji gatunków Karola Darwina (1809-1882) i ewolucjonis-tyczna filozofia Herberta Spencera (1820-1903).

Teoria Darwina ujmowała rozwój w aspekcie filogenetycznym jako funkcję zdeterminowaną przez dziedziczność i środowisko, a w aspekcie ontogenetycz-nym jako funkcję dojrzewania (dziedziczność plus wiek życia) i środowiska. W darwinowskiej koncepcji rozwoju zarówno wzrastanie (postęp), jak i spadek sprawności (regres) były interpretowane jako serie zmian. Nadal