rozwojówka ćw ( 04 09 i 5 05 096

go okresu rozwojowego, jak też z krytycznymi zdarzeniami życiowymi, które mogą występować w różnych fazach rozwoju. Można zatem analizować poszczególne okresy życia z punktu widzenia krytycznych zdarzeń życiowych, z drugiej zaś strony kryzys, któremu towarzyszy obciążenie psychiczne, a nawet chwilowe lub bardziej trwale zachwianie równowagi, jest tylko możliwym V (lecz nie koniecznym i bezwarunkowym) następstwem zmian w sytuacji życio-wej w wyniku życiowych zdarzeń.

Nie ulega wątpliwości, że pojęcia kryzysu w kontekście zarówno okresów ,> przejściowych (trcinsition) jak i zdarzeń życiowych wymagają pogłębionej . analizy oraz odniesienia ich do pojęcia zmian rozwojowych jako przejścia od \ jakiegoś jednego stanu do drugiego. Trzy poziomy analizy owego przejścia, wyróżnione przez Anik de Kibaupierre (1989), przedstawiają się następująco:

1. Poziom powierzchniowy, odnoszący się do zmian wykonania (performance), sprawności i umiejętności w odniesieniu do wieku i/lub czasu.

2. Poziom „struktury głębokiej”, uwzględniający końcowe stany w róż- • nych sferach rozwoju.

3. Poziom procesów i mechanizmów warunkujących przejście do nowego stanu lub fazy.

Poziomy te mogą być przydatne także do sprecyzowania pojęcia kryzysu jako szczególnego rodzaju zmiany czy przejścia.

Tak więc możemy zamknąć te refleksje wytyczeniem zadań badawczych. Mogą one objąć rozmieszczone na kontinuum pojęcia: zmiany - przejścia - kryzysu - krytycznych zdarzeń życiowych.

Rozdział

Ekologiczne uwarunkowania rozwoju psychicznego człowieka

(opracowały Maria Tyszko w a i Maria Prze taczn ik-Gier o wska) 5.1. Ewolucja pojęcia środowisko

Problem czynników zewnętrznych oddziałujących na rozwój psychiczny człowieka oraz zasad i mechanizmów tego oddziaływania jest - jak zostało przedstawione wcześniej (por. t.pzdz. 4, pkt 1 i 2) - problemem wielce Złożonym i kontrowersyjnym, który wymaga wciąż nowych prób wyjaśnień i reinterpretacji stanowisk. Poglądy twórcze różnych psychologicznych teorii rozwoju, odnoszące się do roli czynników zewnętrznych, środowiskowych w procesach zmian rozwojowych, wykazują tendencje do fluktuacji; przypisuje się im bądź to rolę dominującą, bądźąeż uznaje się przewagę programu genetycznego: czynników biologicznych i dziedzicznych.

Trzeba też nadmienić, że na przełomie XIX i XX wieku, gdy zaostrzył się spór między natywizmem a empiryzmcm, pojęcie środowiska nie było jeszcze wyraźnie sprecyzowane i zdefiniowane. W celu uzyskania odpowiedzi na pytanie, co ma większe znaczenie w rozwoju jednostki: natura czy pielęgnacja {nature-nurturę), prowadzono wzorem Francisa Galtona (1874) badania nad bliźniętami wychowanymi razem lub osobno oraz nad dziećmi adoptowanymi i rodzonymi.

W tym pierwszym okresie, przypadającym mniej więcej na lata 1870-1930, uwzględniano w badaniach nad zdolnościami i inteligencją, na szeroką skalę zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych¹, wiele cech charakteryzujących środowiska społeczne, w jakich rozwijały się dzieci, na przykład,: przynależność etniczną, wykształcenie i zawód rodziców, warunki ekonomiczne rodziny itp. Badania europejskie nad zasobem umysłowym dzieci wstępujących do szkoły a pochodzących z różnych środowisk terytorialnych mieszczą\się w tym

Na szczególną uwagę zasługują znane longitudinalne badania L.M. Termana, które objęły 1000 osób o wysokiej inteligencji, począwszy od ich lat dziecięcych (Genetic Studies ąf Genius, 1925). Dokonano w nich szczegółowej analizy środowiska rodzinnego i pozarodzinnego, uwzględniając takie zmienne, jak zawód rodziców, ich wykształcenie, zarobki, strukturę rodziny, warunki mieszkaniowe, majątek kulturowy itp.