S5000278

rzającynh bodziec dla wzmożenia produkcji. Jest to właśnie jedna z konsekwencji rozwijania się zawodów.

Całość przeto powyższych uwag skłania do wniosku, iż o wyodrębnianiu się zawodu mówić można od momentu, w którym wytwórca zaczyna czerpać jakieś korzyści osobiste w zamian za rezultaty swej działalności, spowodowanej chęcią uzyskania owych korzyści od innych osób. Pytanie, czy zawsze muszą to być wyłącznie korzyści bezpośrednio wymierne materialnie. Tak np. chęć podwyższenia swej pozycji społecznej poprzez posiadanie rzadkiej a cenionej umiejętności może być wystarczającym motorem działania, nawet jeśli ta umiejętność nie dostarcza zysku bezpośredniego ¹⁹.

Problem wymiany odgrywa rolę kapitalną dla omawianego tu zagadnienia, łącząc się ściśle z kwestią komunikowania się ludzi ²⁰. Im łatwiejsze jest komunikowanie się grup ludzkich, tym lepsze powstają warunki dla wymiany dóbr, a więc i bodziec dla ich wytwarzania. Te trzy czynniki oddziaływują na siebie wzajemnie, stanowiąc zresztą tylko niektóre aspekty wielkiego problemu przełamywania cech „izolowanych społeczeństw sakralnych”²¹. Archeologa interesuje fakt, że konieczność rozwoju wymiany powstaje wraz z pojawieniem się wytworów brązowych ²². Występowanie surowców do ich wytwarzania tylko w niektórych regionach geograficznych stwarzało konieczność stałych i jakoś unormowanych kontaktów dla uzyskania niezbędnych wytworów i surowca. Jest to więc jeden z ważniejszych czynników, stymulujących rozwój i powstawanie zawodów.

Z zagadnieniem rozwoju wymiany i zawodów wiąże się kwestia stosunków własnościowych. Obecnie nie można jeszcze przytoczyć pełnej argumentacji dla uzasadnienia wyboru jednej z wie! kontrowersyjnych opinii, tyczących problem własności poszczególnych rodzajów dóbr w on¹ wianych czasach. Wydaje się zresztą, że spory t są częściowo bezprzedmiotowe, gdyż np. kwestii czyją własność stanowiło żarno użytkowane w d¹ nym gospodarstwie, ma raczej charakter rozw¹ żań czysto akademickich. Należałoby uprzedni; dowieść, że tego rodzaju problem w ogóle br dostrzegany przez użytkowników owego żarna³ Wydaje się, że dyskusje takie mogą mieć rac> bytu tylko wówczas, gdy dotyczą relacji międz indywidualną a zbiorową własnością i odniesieni; poszczególnych tych kategorii do określony© dziedzin życia; nie można natomiast ostro przeciwstawiać sobie obu tych form posiadania²⁴.

Istnieje chyba obecnie w materiale rzeczowym dostateczna ilość przesłanek dla przyjęcia istnienia podczas całej epoki brązu w Europie środkowej własności osobistej ²⁵ znacznej ilości rozmaitych dóbr. O zmianach, zachodzących w tym zakresie podczas epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, nie można jeszcze mówić poza wyrażeniem przypuszczenia o narastaniu wówczas rozwiniętych form własności osobistej. Przesłankami dis tej opinii są następujące fakty i układy materiału zabytkowego: 1) występowanie od początku epoki brązu (kultura unietycka) takich różnic w wyposażeniu i formie grobów, które nie mogą być wytłumaczone jedynie odrębnością rytuału pogrzebowego, lecz niewątpliwie odbijają dyferencjację społeczną ²⁶; 2) występowanie od czasów kultury unietyckiej grobów, wyposażonych w narzędzie pracy lub ich substytuty²⁷ i nasilanie się tegc zjawiska z upływem czasu; 3) występowanie od czasów kultury unietyckiej w inwentarzu nielicznych grobów przedmiotów importowanych, niewątpliwie o wielkiej wartości²⁸; 4) w^rystępowanie

²² Por. np. G. D a 11 o n:    Traditional Tri bal and

Peasant Economies: an Introductory Survey of Bconomic Anthropology, „Current Tcpics in Anthropology", Vol. 1-1972, s. 19.

²¹ „Privateigentum und Genieinbesitz stehen nebe-neinander, aber nicht gegeneinander” — W. N i p p o 1 d Die Anfange des Eigentums bei den Naturvolkern und die Bntstehung des Privateigentums, Gravenhage 1954, s. 85.

²⁵    Krótkie uzasadnienie przyjęcia tego terminu por-

J.    Dąbrowski:    Z problematyki wytwórczości meta

lurgicznej epoki brązu w północno-wschodniej Polsce i na terenach sąsiednich, „Archeologia Polski², T. XIII. 1968, s. 167.

²⁶    J. Kostrzewski, W. Chmielewski,

K.    Jażdżewski: Pradzieje Polski, Wrocław—Warszawa—Kraków 1965, s. 126 i n.

²⁷    Por. np. J. Kostrzewski: Wytwórczość metalurgiczna w Polsce od neolitu do wczesnego okresu żelaznego, „Przegląd Archeologiczny², T. IX, 1953, s. 182 i n.

*⁸ Por. np. H. Wiistemann: Zur Sozialstruktu? im Seddiner Kulturgebiet, „Zeitschrift fur Archeologie”

w oma w rającycn ka ¹»; 5) kulturze do tran PrzJ o istnie jakichś się ze I o praw ich do ponows kami p że wsr z groto Te hipotez epoki 1 sunkót twórcy mi pn Sta stępan dzo od powod wynik wów < wszełfc Prakfa koniec do mo tu ew określ

zesz. 8. M. K t o wsi łych, p Vol. I\ ²² 1 tarze s i rodzi przykłs Szczod: tura ui skarb Kultura Gdańsk ²² J

na..., s. Hortfui zeit, Bi Urgescl u j życkiej gia Pol Siedlun den Sti pe, „Et 1973, s.

a I lysis..., ry___, s.

12

1

*• Przypomnieć tu można tezę o wyodrębnieniu się czarowników (szamanów) jako pierwszego lub jednego z pierwszych zawodów (por. G. Frazer: Złota gałąź, Warszawa 1962, s. 85 i n.). Liczne przykłady etnograficzne wskazują, że pełnienie tej funkcji może przynosić minimalne korzyści materialne przy dużym związanym z nią niebezpieczeństwie wobec zwyczajy zabijania lub przepędzania nieskutecznie działających czarowników (por. M. Mauss: Socjologia..., s. 125 i n.). -

2

„...the extent of the market, or the scalę of so-ciety, critically depends upon a particular a spec t of technology — the technology of Communications” — J. E. Goldthorpe: An Introduction..., s. 111.

^u H. Becker i H. E. Barnes: Rozwój myśli społecznej od wiedzy ludowej do socjologii, T. I, Warszawa 1964, s. 60 i n.

° V. G. C h 11 d e: Postęp a archeologia, Warszawa 1954, s. 103 i n. oraz S. Tabaczyński: Struktury gospodarcze środkowoeuropejskich społeczeństw barbarzyńskich, „I Międzynarodowy Kongres Archeologii Słowiańskiej”, T. U, Wrocław—Warszawa—Kraków 1969. s. 79 i n. .    '