S5001357 (2)

• W górę f w dół

Wyciąganie się wysoko w górę i poruszanie nisko, na poziomie podłoża powinno angażować całe ciało. Często zdarza się tak, że gdy ramię podnosi się wysoko w górę, głowa nadal pozostaje skierowana do przodu i nie widać żadnych oznak ruchu tułowia w górę. Dzieci unikają także ruchu w dół, do poziomu podłogi. Największej rozpiętości ruchu w tych kierunkach można doświadczyć podczas wyskoku w górę, po którym następuje upadek — dziecko najpierw przezwycięża siłę ciążenia, a potem się jej poddaje. Doświadczenie to najbardziej lubią dzieci w wieku szkolnym, pod warunkiem, że zostały wcześniej nauczone prawidłowego „lądowania” (zob. rozdział 2). Kiedy ciało porusza się do góry, towarzyszy temu zwykle uczucie lekkości i nieważkości, natomiast gdy ruch skierowany jest w dół, np. podczas przyciskania się do podłogi, często towarzyszy mu poczucie siły.

• Z boku na bok

W uświadomieniu dzieciom kierunków w przestrzeni jeszcze bardziej pomoże ruch z boku na bok. Kiedy oba ramiona, poruszając się symetrycznie na boki, odsuwają się od tułowia — całe ciało przyjmuje pozycję otwartą. Jeżeli natomiast ramiona zbliżają się do tułowia, przekraczają jego oś i poruszają się dalej aż na przeciwległe boki — ciało musi przyjąć pozycję zamkniętą. Także i nogi mogą rozsunąć się mocno na boki lub skrzyżować, np. podczas wykonywania „nożyc”. W bok może się też poruszać całe ciało dziecka.

Podczas pracy nad rozwijaniem świadomości kolan nauczyciel może podpowiedzieć dzieciom poruszanie kolanami do tyłu, na boki, w górę i w dół oraz zachęcać je do wynalezienia własnych sposobów penetrowania przestrzeni (zob. rozdział 2).

Sześć podstawowych kierunków nazwał Laban Skalą wymiarową (Dimensional Scalę). Opracował także o wiele bardziej złożone skale trójwymiarowego modelu wykorzystania przestrzeni oraz podkreślał wagę tzw. ścieżek ruchu łączących poszczególne punkty w przestrzeni.

Dopóki świadomość własnego ciała u dziecka nie jest jeszcze wystarczająco rozwinięta, jego ruch w przestrzeni nic nie znaczy. Dopiero wraz z rozwojem tej świadomości kierunki w przestrzeni zaczynają nabierać znaczenia.

Znaczenie słów: „z tyłu”, „do tyłu”, ,*z przodu”, „w bok”, „z boku”, „w górę”, „w dół”, „na górze”, „pod” i „nad” dziecko poznaje dlatego, że zostały fizycznie doświadczone przez jego ciało.

3. W jaki sposób porusza się całe ciało?

Jest to najbardziej istotne zagadnienie w analizie ruchu Labana i zarazem najtrudniejsze do opisania. Żeby zrozumieć ten aspekt ruchu, trzeba go najpierw samemu w pełni doświadczyć. Laban wyodrębnił cztery wyróżniające się składowe ludzkiego ruchu:

#    Postawa wobec energii (opisywanej także jako ciężar lub siła)

#    Postawa wobec przepływu ruchu

#    Postawa wobec „ścieżek przestrzennych ruchu” (nie jest to to samo, co kierunkowy ruch w przestrzeni; ruch może dotyczyć wszystkich trzech wymiarów)

•    Postawa wobec czasu

Laban nazywał te składowe czynnikami ruchowymi lub elementami ruchu i zdefiniował je kolejno jako: energia, przepływ, przestrzeń i czas.

Dwie przeciwstawne postawy wobec tych czynników ruchowych Laban opisał jako „przezwyciężanie ich” i „uleganie im”.

•    Energia

Kontrastujące z sobą postawy wobec energii można wyrazić na dwóch krańcach skali — jako „maksymalna siła” i „maksymalna lekkość” lub „delikatność”. Między nimi istnieje wiele stopni pośrednich.

•    Przepływ

Niełatwo uświadomić sobie sens oraz znaczenie tego pojęcia. Osoba, która przeciwstawia się przepływowi ruchu kontroluje ruch, i w każdej chwili może go zastopować. Ruch odbywa się zatem pod kontrolą woli. Przeciwstawną postawę wobec przepływu ruchu można zaobserwować, gdy ruch odbywa się poza kontrolą i raz rozpoczęty nie może zostać łatwo zatrzymany. Można to zaobserwować np. podczas rzucania i uderzania (z zamachem), w ruchu obrotowym, turlaniu, skakaniu oraz bieganiu. Niektóre tańce, np. menuet i pawana, uwydatniają kontrolowany lub skrępowany przepływ ruchu, natomiast derwisze, kręcący się w kółko, demonstrują nieprzerwany, swobodny przepływ ruchu. Swobodny przepływ w przesadnej postaci może prowadzić do stanu zbliżonego do transu.

Laban opisał jeszcze jedną formę przepływu ruchu — przepływ przerywany — kiedy ruch jest szarpany i arytmiczny.

• Przestrzeń

Można wyodrębnić dwie przeciwstawne postawy wobec przestrzeni. Osoba, która ma opory wobec przemieszczania się w przestrzeni, porusza się wzdłuż lini prostych i korzysta z niej w oszczędny sposób. W rezultacie mamy do czynienia

71