ScannedImage 3

ryzyko ulialy z. pnki widzenia pewnych funkcji. dających się uchwycić droga nnn!i/.y prowadzonej na poziomie hardziej zbliżonym do konkretów. W fun-kcjonali/mie. odk;|d zadomowił się on w socjologii, a stało się to faktem najpóźniej do czasów Bronisława Malinowskiego, nigdy nic brakowało badaczy. którzy woleli raczej układanie zestawów lunkcji. mających stanowić odpowiedź na szeroki wachlarz potrzeb⁵, od potrzeby zapewnienia pokarmu aż. do przezwyciężenia emocjonalnych i interpersonalnych napięć⁶.

Zanim dyskusji poddany zostanie problem miejsca, jakie przysługuje re ligii w analitycznie skonstruowanym schemacie podstawowych wymogów funkcjonalnych systemu społecznego, wypada wspomnieć dwie wątpliwości, jakie podnieść można przeciwko zbyt ścisłemu opieraniu się na modelu Parsonsa. Pierwsza z. nich dotyczy prawomocności redukcji wielu różnorodnych funkcji do kilku abstrakcyjnie wyróżnionych kategorii. „Adaptacja” streszcza w sobie cały szereg zadać), które powinny zostać wypełnione, aby społeczeństwo mogło egzystować: odżywianie, ubieranie się (jeśli wymaga tego klimat), ochrona przed niekorzystnymi warunkami pogodowymi, wiedza o procesach i zależnościach zachodzących w środowisku fizycznym i biologicznym, produkcja narzędzi i ich użytkowanie — by wymienić tylko najważniejsze. Również i inne kategorie Parsonsa dają się rozłożyć w podobny sposób.

Poświęciliśmy zatem nieco uwagi abstrakcyjnemu schematowi Parsonsa jedynie dlatego, że umożliwia on lepszą prezentację tradycyjnych sjKtsobów rozważania stosunków, istniejących między religią a społeczeństwem, albowiem schemat AGIL daje się bez trudności przełożyć na bardziej uchwytny obraz podstawowych instytucji społecznych, takich jak rodzina, instytucje polityczne, gospodarcze ild. Druga ze wspomnianych wątpliwości jest poważ niejsza: Czy uprawnione jest traktowanie jednej teorii socjologicznej, nawet bardzo doniosłej, czyli fnnkejonalizmu. zwłaszcza w jego odmianie, jaką jesl strukturalny funkejonalizm, jako jedynego punktu odniesienia socjologii reli gii? Można postawić pytanie, dlaczego akurat funkejonalizm, a nie na przykład

'' '/.oh. B. Malinowski. A Seienlifte Theon of Citllure, 1939 (wyd. niem. PM¹)), literatura określa wspomniane zestawy jako ..listy dających się wyodrębnić analitycznie

wymogów". Jedną z najbardziej znanych zawiera książka l.cvy’cgo: M. J. I.cvy. The Sl nici w e uf Sonety. PJS2. a w szczególności rozdz. 4 ..The 1'unclional Reąuisilcs of Any .Society".

^r' 1’arsnns mówi tli o funkcji, która polega na ..administrowaniu napięciem ' („lension managenicnf') i umieszcza ją w sektorze „kultywowania wzorów" („latency j.

ód teoria konfliktu, teoria wymiany lub krytyczna teoria Szkoły Frankfurckiej'/¹ Wybór teorii zawsze ma w ostateczności charakter arbitralny, zależy od wielu okoliczności, z których żadna z osobna tego wyboru nic przesądza. Zaliczyć do nich wypada na przykład stopień uznania, z jakim dana teoria spotyka się w literaturze, liczbę i jakość rezultatów badawczych uzyskanych na podstawie badań prowadzonych w oparciu o laką bądź inną teorię, zgodność poglądów autora z zawartymi implicite filozoficznymi i etycznymi założeniami teorii, wreszcie określoną przez konkretną „szkolę” naukową socjalizację badacza. Jeśli przejrzeć dorobek badawczy socjologii religii obecnego stulecia, to nie sposób nic zauważyć, że u podstawy przeważającej części składających się nań prac leży artykułowany otwarcie, albo też przyjmowany milcząco, fun-kcjonalistyczny punkt widzenia. Powody lego są różne. Po pierwsze, strukturalny funkejonalizm był w USA przez, wiele dziesięcioleci, aż do końca lat sześćdziesiątych, dominującą teorią socjologiczną i oddziałał leż na europejską socjologię po drugiej wojnie światowej. Po drugie zaś, powód, dla którego podejście funkcjonalistyczne szczególnie bliskie jest socjologii religii stanowi fakt, że w obliczu postępu w zakresie naukowego i technicznego opanowywania przyrody i wywoływanych tym przemian społeczeństwa, skomplikowany problem trwałego, jak się zdaje, charakteru egzystencji religii wymaga wyjaśnienia i to takiego, które przezwycięża zarówno upraszczającą lezę o „naturalnej” skłonności człowieka ku transcendencji, jak i nie bardziej oryginalne twierdzenie o religii jako wytworze rządzących, który ma służyć ujarzmianiu poddanych.

7atcin pytanie o rodzaj „usług”, jakie religia świadczy systemowi społecznemu, jawi się jako konieczne i uzasadniające obecność funkcjonalizmu w socjologii religii. W tych okolicznościach przyjęcie funkcjonalizmu jako układu odniesienia w analizie relacji, zachodzących pomiędzy religią a społeczeństwem, wydaje się uprawnione. Zwrócić się przeto wypada ku kwestii roli, jaką spełnia religia z perspektywy funkcjonalistyczncj analizy społeczeństwa. W trzecim i czwartym rozdziale niniejszej książki przedstawione zostały dwa globalne założenia, które, w nawiązaniu do klasyków socjologii religii,

65

1

Zob. L. A. Coscr, The Fitnclions of Social Conflict, 1956; J. Rex, Social Conflict, 1981; Ci. li om ans, Social Behaviotir: lis Elementary Fonns, 1974; R. Neu, Religionssozio-logie ais Krilische Thcorie, 1982.