S5006347

ceni ogółu form gamkowatych i pochodzą z wszystkich omawianych tu osad. a większej liczby okazów dostarczyły stanowiska: Plcszów 17 (ók. 75 egZ-). Wyciąże 5 (ponad 60egz.) i Plcszów 20fok. 40 egz.). Formy lego lypu stanowią leż ponad 20ł wszystkich garnków z osady w K/zestawicacfa. Większo# z zarejestrowanych lam okazów charakteryzuje się jednak cechami iccfanołogicznynB typowymi db grupy ceramicznej 11C (por. niżej rozdz. 3.1.2.3). a jedynie około 50 egz.. w tym 3 zrekonstruowane w całości, zakwalifikować można do zbioru ceramiki omawianej hi grupy ceramiki „kuchennej" typu kultury przeworskiej (UB).

Opisywana tu grupa naczyń, mimo ogólnego podobieństwa formy, jest dość zróżnicowana wewnętrznie w zakresie niektórych proporcji i szczegółów budowy (głównie kształtów górnych partii).

1.5.1. Formy o silnie wydętych, a nawet baniastych brzuścach - średnice największych wydętości brzuśców przekraczają, co najmniej, o IM średnice wylewów. W zależności od usytuowania maksymalnej wydętości brzuśca wyróżnić można dwie grapy

L5.I.I. Klasyczne garnki beczulkowate o stosunkowo nisko umieszczonej wydętości. zazwyczaj około połowy wysokości lub minimalnie wyżej (ryc. 16:8). Ich proporcje ukazują dwa zrekonstruwane w całości okazy z obiektów 75 i 82 z osady w Krzesławicacfa (Poleska. Toboła 1987. tabł. XIX II. XXIV 5). o wymiarach (odpowiednio): wyv - 29 i 37 cm. średn. wylewów - 24 i 26 cm. brzuśców - 31 i 32 cm. den - 15 i I6cm. Zachowane fragmentarycznie garnki podobnych form pochodzą z lej samej osady (op. cii. tabl. XII 9. XIV7.XVD8.XXVI7.XXVn 1 Ok a także z Cła (obiekty 22124A-UW. 8:1.93). Płeszowa 17 (ary 116.218 i 224 - tabł. 105:14.123:13.124:5). Płeszowa 20 (ob. 113 - tabl. 175:7) i Wyciąża 5 (aty 14. 18. 134. 136 i 174-tabL 268:11.273:11.290:11.294:7.J0.330-.2).

Opisywane tu formy to zazwyczaj naczynia średniej wielkości - średn. wylewów w granicach 14-25 cm. Krawędzie ich brzegów bywają zaokrąglone, a najczęściej wyrównane i ukośnie nachylone do wnętrza, partie oitoiowylewowe zwykle nieźle wygładzone, brzuś-ce szorstkie lub chropowacone. W grupie naczyń tej odmijmy na wyróżnienie zasługuje okaz znaleziony w warstwie kulturowej (ar 37), na stanowisku w Pleszewie 20. którego brzeg jest pogrubiony i wyodrębniony przy pomocy dookołnego rowka (tabl. 188:14). Naczynie wyraźnie naśladuje niektóre późne simie grafitowe (por. wyżej).

L5.1.2. Formy silnie wydęte o wysoko umieszczonych załomach brzuśców - jajowate (ryc. 16:9). Silnie zagięte do wnętrza są tylko ich partie okoiowyiewowe. Krawędzie i powierzchnie opracowane podobnie jak u naczyń opisanych wyżej. W większości wypadków zachowane w niezbyt wielkich fragmentach, pochodzą zCb(ob. 22-tabł.8:4). Płeszowa l7(ob. 7iary 117.

238 - tabl. 22:25. 80:5. 110:9. 131:16). Płeszowa 20 (ob. 56 i ar 17 - tabl. 157:6.183:9). Wyciąża 5 (obiekty 290. 370 i ary 16. 19. 136, 153 - tabl. 135:4. 142:13. 11:5.14:10. 34:8. 48:1) oraz Krzeslawic (Poleska, Toboła 1987. tabl. 119. DI 10. V 16, XVII7. XXXID 4.).

Są to naczynia o zróżnicowanej wielkości - największe o średn. wylewu ok. 30 cm. najmniejsze - 12 cm (w tym ostatnim wypadku może jednak chodzić o fragment kubka jajowatego.

IJJ. Garnki o zbliżonych kształtach, lecz wyraźnie smuklejsze, o słabiej wydętych braiścach. których maksymalna średnica nieznacznie przekracza średnicę wylewu, z reguły niewielkie lub średniej wielkości (średn. wylewów 13-24 cm). Liczniejsze od opisanych wyżej garnków odm. 1.5.1. Uwzględniając ukształtowanie górnych partii wyróżnić można trzy warianty.

UJ.1. Formy o łagodnie zaokrąglonym brzuścu. których największa średnica przypada mniej więcej w połowic wysokości (ryc. 16:10). Krawędzie wylewów zaokrąglone lub wyrównane, powierzchnie w okolicach wylewów dość gładkie, niższe partie brzuśców szorstkie bądź celowo chropowacone. Pochodzą z wszystkich analizowanych tu osad. zachowane przeważnie w niezbyt dużych fragmentach (Cło: obiekty 22. 24A i 45 — tabl. 83. 9:10. 12:2: Plcszów 17: obiekty 7 i 779 oraz ary 116. 117, 218. 224 i 228 - tabl. 22:24. 27. 66:17. 105:13. 15. 19. 110:11, 123:12, 124:4, 131:9: Plcszów 18 A: ar4-tabl. 147:13,14; Plcszów 20: obiekty 15/23, 56, 113 i ary 4. 17. 31. 37 - tabl. 155:3, 6. 8, 157:11, 175:3,5.6.178:9.183:4.184:7.188:20.21; Wyciąże 5: obiekty 19. 54. 55. 60. 145. 151. 154. 284. 295. 330. 367 - tabl. 204:10. 211:9. 212:6. 221:7, 222:3. 224:4. 240:11.12,245:9.248:8.250:15 i dalsze). Znane także z Krzeslawic (Poleska. Tobola 1987, tabl. IX 8.9. XIX 2.4. 10. XXII15. XXVII16. XXXI5. XXXV 6).

Na uwagę zasługują fragmentarycznie zachowane naczynia opisywanej tu formy, zdobione w sposób przypominający dekorację grafitowych situl. Garnek odkryty w zniszczonym obiekcie w Pieszo wie 17 (tabl. 137:4) ma pod wylewem poziomy dookolny rowek, a poniżej pionowe bruzdy wykonane bardzo starannie, zapewne przy użyciu wielozębnego narzędzia (grzebyka?). Podobnie ozdobione są naczynia, których fragmenty pochodzą z Krzeslawic (op. cii. tabl. XXXI5, XXXII8). Bcczulkowaty garnek z Wyciąża 5 (tabl. 265:14) ma pod wylewem rząd starannie odciśniętych doleczków.

Zwraca uwagę również jedyne zachowane w całości naczynie beczulkowate. odkryte w warstwie kulturowej na osadzie w Wyciążu 5 (tabl. 316:1). Nieco poniżej niewyodrębnionego. lekko zagiętego do wnętrza brzegu ma ono dwa plastyczne, owalne guzy. Naczynie należy do grupy najmniejszych okazów opisywanego tu typu (wys. -12.5 cm. średn. wylewu - 13 cm. dna -9 cm). Podobny, zarówno pod względem wielkości, jak leż formy, okaz z plastycznym guzkiem (kolistym) pochodzi też z osady w Podłężu (Woźniak 1990.50. tabl. XXXV a), a dość liczne naczynia z guzkami plastycznymi wystąpiły też w grupie ceramiki IIC na osadzie w Krzesła wic ach (por. niżej). Zwyczaj zdobienia ceramiki elementami plastycznymi różnego rodzaju, w tym też guzkami, traktowany jest najczęściej jako przejaw Otfcóalywań dackicj tradycji garncarskiej (por. np. Toćik 1959. 867n.: Bónis 1969. 188n.; Pieta 1982. 10ln.; Woźniak, passim). W tym miejscu jednak warto też zauważyć. iż omawiany tu okaz znajduje bardzo bliskie

analogie wśród niektórych form kultury Poienefti-Lu-kalevka (Babej 1993. tabl. 23:26). identycznych, lak pod względem ogólnych kształtów, jak leż zdobiących je elementów plastycznych. Interesujące, że niemal identyczne naczynie pochodzi równie/, z jednego z grobów z fazy BI okresu rzymskiego, na przeworskim cmentarzysku w Ctecierzynie (Martyniak. Pauwiński. Pazda 1997, tabl. XX 4).

1.5.2.2. Formy o nieco silniej zacbylonej do wnętrza górne) partu, wskutek czego brzusiec przybiera kształt lekko dwusto/kowaty (ryc. 16:11 j. Zrekonstruowany w całości okaz tej formy pochodzi z obiektu 82 z Krakowa Krzeslawic (Poleska. Tobola 1987. tabl. XXIV 6). a fragmenty podobnych garnków znaleziono też w Pleszewie 17 (ob. 134, ar 116. blok 41 - tabl. 32:16.105:7.8.136:22.137:1) i Wyciążu $ (ob. 295. ar 174 -tabl. 245:10.330:1).

IJ.2J. Formy o wysoko umieszczonym załomie brzuśca i z silnie zagiętą do wnętrza partią brzegową (ryc. 16:12). Naczynia najczęściej niewielkie - średn. wylewów 12-21 cm. Ich fragmenty znaleziono w Pleszewie 17 (obiekty S4a. 128. 313.542 i ar 117 - tabl. 29:2. 32:12.42:6. 59:5. 110:8). Pleszewie 20 (obiekty 15(23.113 - tabl. 155:4.175:9). Wyriążu 5 (obiekty 54. 144. 295. 367.370 i ary 19. 142. 155.174. 181 - tabl. 211:8. 217:5. 245:8. 250:12. 251:14. 274:9. 297:4. 5. 320:12. 330:3, 4. 6. 347:7) i Krzesławicacfa (Poleska. Tobola 1987. tabl. V 8. XIV 6. XXX 12). Na uwagę zasługują dwa zachowane fragmentarycznie naczynia z osady w Wyciążu 5. Garnek z ob. 367 (tabl. 250:12) ma rowek poniżej krawędzi wylewu, natomiast okaz z ara 142 (tabl. 297:4). dodatkowo, rząd starannie odciśniętych dołków palcowych.

Garnki wyróżnionych wyżej odmian nie wykazują różnic chronologicznych, zbliżone formalnie okazy pojawiają się na omawianych tu osadach, zarówno w inwentarzach O-ej fazy (wraz z ceramiką „siwą" i farmami kultury przeworskiej najstarszego stylu), jak i fazy III-ej (z ceramiką malowaną i ręcznie lepioną w stylu fazy A3). a wyraźnie częstsze ich występowanie, w porównaniu do inwentarzy kultury przeworskiej, uznaje się za specyfikę zespołów grupy tynieckiej (Woźniak 1990, 49n.). Na terenach kultury przeworskiej, proste, jajowate garnki, reprezentujące znacznie mniejszą gamę odmian i uważane często za dziedzictwo kultury pomorskiej. pojawiają się sporadycznie w fazie Al częściej w fazie A3. lecz masowo występują dopiero we wczesnym okresie rzymskim (Dąbrowska 1973. 505. tabl. XUU4.XUV8.XUX 10: Godlewski I98I.62tL.tabl. U 3.16. ID 6: Liana 1970.439. tabL U 14.18.21). Liczna obecność form tego typu. zwłaszcza okazów beczułko-watych (tu odm. U. 1.1.1.5.2). które kształtem, a nierzadko też ornamentyką, nawiązują blisko do niektórych grafitowych siuiL stwierdzana nie tylko na omawianych tu osadach, lecz także w inwentarzach z pozostałych stanowisk grupy tynieckiej (Lcńczyk 1956. tabl. XXX I-6. 8. 9. XXXV 7. 8; Woźniak 1970. tabl. XXXVI 6. XLVI4.6: Poleska 1986. tabl. Ul 9. IV 7.8.10.11.13). w skazuje wyraźnie na inspiracje lateńskie. Podobne formy naczyń, zarówno lepionych, jak i toczonych, spoty

kane są powszechnie również na innych terenach celtyckich (por. np. analogiczne okazy z Manchingu -SióckJi 1979. tabl. 8:64.29:258.34.309.312,313 i dalsze; zosad morawskich- Meduna, tabl. 16:1,43:4.44:5, 47:10,72:10 i dalsze; jak też z terenów kultury poebow-skięj - Pieła 1982. tabl. XXIII, XXVI10 i dalsze).

14. Garnki o profilu esowatym (ryc. 16:13-15)

Z niektórych obiektów najmłodszej fazy ze stanowisk w Pleszowie 17 (ob. 51 - tabl. 28:12). Pleszewie 20 (ob. 56 - tabl. 157:3,5. 8.10), a także z Wyciąża 5 (ob. 103 i ary 45.71 i 135 - tabl. 214:3.264:11.2783. 281:10.292:11 oraz znalezisko luźne - tabl. 359:8) pochodzą fragmenty średniej wielkości (średn. wylewów 17-22 cm) garnków o zaokrąglonych załomach brzuśców i niepognibioych. rozchylonych na zewnątrz brzegach. których profil jest wyraźnie esowaty. Są wśród nich formy o stosunkowo silnie wydętych brzuścach (ryc. 16:13). jak leż słabiej wydęte, o „stromym" profilu (ryc. 16:14,15). Dwa okazy charakteryzują się brzu-ścami chropowaconymi. w sposób typowy dla ceramiki „kuchennej" kultury przeworskiej, wszystkie zaś technologicznie nie odbiegają od opisywanych tu naczyń grupy ceramicznej OB.

Wywodzące się najprawdopodobniej z tradycji ceramiki lateńskiej (por. dalej analogiczne formy grupy ceramicznej UD), garnki esów ale grupy tynieckiej, stanowiące jedną z podstawowych form ceramiki tzw. nurtu puchowsko-dackiego (tu grapa DC) zostaną omówione bardziej szczegółowo w dalszej części analizy. W tym miejscu warto zwrócić jedynie nieco baczniejszą uwagę na jedno z wymienionych wyżej naczyń, a mianowicie. zachowany w całości okaz znaleaony luźno na osa-dzie w Wyciążu 5 (tabl. 359:8). Charakteryzuje się on regularnie esowatym profilem, niezbyt długim, wygiętym na zewnątrz brzegiem o zaokrąglonej krawędzi. Poniżej wylewu znajduje się plastyczny element—krótka. pionowa, karbow ana palców o listewka.

Obce tradycji garncarskiej kultury przeworskiej w młodszym okresie przedrzymskim. esowale garnki, ozdobione niekiedy różnorodną ornamentyką plastyczną, spotykane są powszechnie na późnych osadach kultury lateńskiej w Kotlinie Karpackiej i uważane zazwyczaj za przejaw oddziaływań kultury dackiej (Toćik 1959. 846. ryc. 323:10. 12: Benadtk 1965.79n.. ryc. 13: B6-nis 1969.189. ryc. 17:24.3430.21.34 i dalsze, por. leż Pieta 1982.101n.: Woźniak 1990,56). W tym wypadku warto jednak, jak się wydaje, zwrócić uwagę także na niezwykle podobne i niemal identycznie zdobione formy z terenów jastorfskicb. zarówno właściwej kultury Jastorf (por. Keiling 1969. tabl. 31 n: Muller 1985. tabl. 64:14.83:12.95:1199:14). jak też. zwłaszcza, kultury Poicne$ti-LukaScvka (Babę; 1993. tabl. 23:1 41:36). Być może więc omawiany tu okaz należy dołączyć do listy form wskazujących na związki omawianego tu obszaru z szeroko pojętym kręgiem jastorfskim.

L7. Garnki dwustożkowate (ryc. 16:16)

Z obiektu 36 z osady w Krzes ławicach pochodzi naczynie o wyraźnie dwustożkowatytn brzuścu z wysoko umieszczonym, dość ostrym załomem (Poleska. Tobola 1987. tabl. X 20). Jego brzeg jest minimalnie po-

107