IMAG0065 (4)

częsc a

RELACJA PROZA — POEZJA

W konstelacjach wszystkich omawianych wcześniej utworów wielokrotnie pojawiały się uwagi nt. wzajemnych powiązań między poezją i prozą. Jak pisałem, kwalifikacje „poetyckości” prozy Micińskiego (i dużym stopniu Schulza) oznaczały bezdyskusyjną akceptację tych utworów i — w istocie rzeczy — ich nobilitację. „Poetyckość" bowiem w przeciwieństwie do „prozy” była uznaną wartością w modernistycznym (sym-bolistycznym) rozumieniu literatury. Związki między modelem prozaicz-ności i poetyckości należą zresztą od czasów Młodej Polski do najważniejszych składników świadomości literackiej. W przyjętej tu perspektywie badawczej można powiedzieć, że w okresie międzywojennym relacja proza — poezja wyznacza specyficzną ramę lektury prozy, W przypadku analizowanych przeze mnie powieści rama ta decydowała w ostatecznej instancji o ocenie wszystkich „nierealistycznych" elemen-

tów poszczególn		ych	utworów.	W dwudziestoleciu status wypowiedri Aa
temat	tej relacj:	1 był	nieco odmienny od form		ułowanych koncepcji poezji
c zy prc	>zy. Omawiana		i tu relacji	a nigdy bowiem nie stała się zagadnieniem
a u tono]	nicznym,	mim	io że była	wpisana w€ ws	izystkie programowe wypn-
wierl/i	poetyckie	t i m	arracyjne.	Zawsze jeden	/. członów opozycji (poezja
lub pro	^r/.a) rhara	klery	rzowany b	ył negatywnie,	jakby na marginemr jlAw-
nych f	ozważaó.	Ina<	;z#j mówi	■HC, dwuHzłftłto	lecie obfituje w „mocno”
'form ni	OWSUr kc		>rjo pofscji	i 8 także profcj	t, natomiast o wzojfimnych
^wiązki	ifh obu t	ych	rnrtyji jów	mówi ;ie juko	o /ja w tok u bliżej nic iw
m, ck	rz&t&y		i/» iartnurjąz	;ym.
N» |	>nctKUw i#	W fos	:ni«j(r/yeh	wypowiedzi pmrjroiriowyoh i
fieti wy	;i	*> m	:CanmU/)v	van>j śwta/t/imośei iif>»rArktej okrwm iflk*
	rm#»go c*.	t*ry	V^f/ fTłÓTU'	ipo.sohy ,ijmm	\frnuu j)rnzy w folflfiji i°
i		jmi		fitnizj v	Hu pnetyekcuici /^OTOpoiro^r
	>•* ’ -V l \		ttrru* ćOaA	60WrtltJ^r L^50/Il#r^,;<	ijTOWA IA
		t flis	>rT*‘.v yrt	ijjrirnHe- i.ylłen	m w światłe ffyipw®^1® j
		9* O	W rii	v łkU*^»	»: PBCKqifc ‘" J’7
"-j-iiifllm' j	imwtmm t	(UJU-	Im flunfgrj	iiłrrmcfif'] * j*Ał	IfiStlUlITtt}.
	rjtmm Ji	: - . l.Ś ,	irr ffesłkt	rzrii*-- iijarty	is. ju-rwEna**®’*^1 *

1 praktycznej komunikacji językowej (nazywanie, ustabilizowane użycie maku etc.), natomiast poezji — radykalne naruszanie ustabilizowanych utyć języka (metaforyzacja, pseudonimizacja etc.). Najbardziej jednak charakterystyczne, w przyjętej w tej pracy perspektywie, jest to, że zwrotniczanie uważali radykalne oddzielenie prozy od poezji za osiągnięcie nie mniejsze od rozważań nad wyznacznikami czy zadaniami „nowej liryki”. Inaczej mówiąc, w przekonaniu zwrotniczan a w a n g a r-dowość ich koncepcji polegała także na tym, że prozie wyznaczyli Środki i cele skrajnie odrębne od tych, jakię służyć miały poezji. Co prawda, dychotomia ta była zwrócona przeciw zastanemu „prozaiczne-f mu” modelowi poezji, niemniej jednak oznaczała, że tylko poezja jest ' twórczą działalnością językową, natomiast proza jedynie utrwala normy praktycznej komunikacji językowej ^7a.

2. Drugi sposób ujmowania rekonstruowanej tu relacji znaleźć można w pracach krytyków, którzy w obu dziesięcioleciach manifestacyjnie formułują antymodernistyczną koncepcję prozy. Najogólniej mówiąc, celem tej koncepcji była — inaczej niż u zwrotniczan — odnowa powieści jako gatunku prozatorskiego. Wszystkie postulaty formułowano więc przeciw młodopolskiemu wzorcowi tzw. narracji lirycznej, czyli przeciw subiektywizacji, naruszaniu potocznych norm leksykalnych

(i zasad całościowej kompozycji, przeciw stylizacjom etc., o czym kilkakrotnie już tu wspominałem. W koncepcji tej „nowoczesność” czy „odnowa” prozy polegały na wyrywaniu powieści „ze szpon” młodopolskiej poetyckości — jak zawsze dodawano: fałszywej. Znamienne jednak, że z wypowiedzi Stawara, Baczyńskiego, Irzykowskiego, Fika, Wyki, Czachowskiego, Napierskiego, Zawodzińskiego, Pietrzaka i in. wyłania się koncepcja niezwykle podobna do modelu zwrotniczan. Proza w tej koncepcji charakteryzowana jest niemal identycznie: jako mowa „prosta”, „zwyczajna", pozbawiona „zbędnych ozdób metaforycznych” i „michał-ko stylowych” (Irzykowski). Domeną prozy okazuje się wierność „życiu": jego konkretności, problemom, rzeczom, ideom, a przede wszystkim /c udzie epirkiego obiektywizmu (zob. cz. U tego rozdziału). Z kolei przywilejem poez.ji jest. „suhlektywna wizja”, metafora, prawo do pn-Wukiwań nowych środków ekspresji i wierność, wyobraźni: „liryka, pi-śfll rzykowski przeciw prozie, w najmniejszym stopniu zależy od realiów ¹ ’•

tale podkreślana odrębność poezji („poetyckości”) i prozy itanowi

trutni

EHsel l?r/rt„ o dmttreUnńct i enr«tyezn*ao ! poetyckiego lorofaku .uaill¹' ,„it„nrjwtze >rtrtrc:„ i ,rt prozy, aeszrzanla metafoi . mamema Eztywnej iieuuiru fązyfca titcrocliiego przcx azccjacłct te, -zyn ałuzypratt ttmmn .leiacmi pcetycktaj — oto rmczcłttg sc ji*wiH„mw‘ 11'.,n. jtiluMita fM> •- KUB- Soe i ' t.. a , e

PwifT' ' ar    I. < r:    Lr . cutOTtuzraeeni