S5006393 (2)

Nie jest natomiast pewne, czy z omawanym tu odcinkiem czasu można łączyć obiekt 280 - silnie zagłębioną jamę wypełnioną warstwami popiołu i polepy konstrukcyjnej o funkcji wiązanej z kultcm(?). określaną jako tzw. obiekt wannowaty. Drugi tego typu obiekt, odkryty w Krakowie Wyciążu 5 (ob. 60). a także analogiczne jamy z Krakowa Pleszowa 17 i Krakowa Cła. odnoszone są zasadniczo do III-ej, najmłodszej fazy osadniczej. Omawiany tu obiekt 280 nie zawierał niestety dokładniejszych datowników, a jedyne bardziej charakterystyczne znalezisko to fragmenty dużej misy. formalnie reprezentującej starszy styl ceramiczny kultury przeworskiej. Z drugiej strony miało to miejsce w przypadku pozostałych „obiektów wannowatych", jama 280 zlokalizowana była w strefie zajmowanej przez gęstą zabudowę Ii-ej fazy, podczas gdy zazwyczaj obiekty tego rodzaju znajdowano daleko od pozostałości jakichkolwiek zabudowań mieszkalnych i gospodarczych. Tak też było w przypadku ob. 60 z tego samego stanowiska. datowanego na 111-ą fazę, który znajdował się około 80 m na E i SE od najbliższego zgrupowania obiektów odnoszonych do tego samego horyzontu. Być może więc jamę 280 łączyć należy z osadnictwem następnej fazy. Większość pozostałych obiektów to niewielkie, najczęściej niezbyt duże jamy o bliżej nieokreślonej funkcji gospodarczej oraz pozostałości bardzo silnie zniszczonych zagłębień. których pierwotnej formy nie sposób rekonstruować. zawierające, z reguły znikomą ilość materiałów.

Całkowity zasięg strefy, w której wystąpiły obiekty i zabytki ruchome w warstwie, z III-ej, najmłodszej fazy chronologicznej, zmienił się nieznacznie, ulegając niezbyt wielkiemu przesunięciu (ok. 60 m) na północ (ryc. 33). Jednocześnie odległość między obiektami zarejestrowanymi najdalej na południe i północ wynosiła, dość podobnie jak w poprzednich horyzontach, nieco ponad 300 m. Na podstawie analizy rozmieszczenia zarejestrowanych jam i skupień (niezbyt licznych) materiałów w warstwie kulturowej, odnoszonych do tego odcinka czasu, wnioskować można, iż dość istotnie zmieniła się wewnętrzna organizacja zabudowy osady i. jak się wydaje, spadla znacznie intensywność użytkowania zajmowanej przez nią powierzchni.

Spośród 22 (23?) obiektów, które z dużym prawdopodobieństwem łączyć można z tym horyzontem osadniczym (obiekty 1. 52, 55, 60, 81, 96, 130, 134, 137,212,263,290.293.294,295,383.403,406,409 -układ stratygraficzny z jamą najstarszej fazy, 410 oraz ob. 181 -bez lokalizacji), przeważająca większość znajdowała się w południowej partii zasięgu osady, na obszarze o powierzchni około 2.5 ha. W tej części stanowiska odkryto również większość materiałów 111-ej fazy z warstwy kulturowej (pochodzą z 17 arów), w tym wszystkie, odkryte, jak dotychczas, ułamki ceramiki malowanej (ryc. 29). We wschodniej partii tego terenu znajdowała się także jama spichrzowa, zawierająca znaczną ilość zwęglonej pszenicy (ob. 52).

Wzmiankowany wyżej obszar dzieli od najbliższych. położonych dalej na północ obiektów III-ej fazy (nr 1, 363, W5B/4, 18/96) około 100-metrowa strefa pozbawiona znalezisk z lego okresu (zarówno obiektów nieruchomych, jak i liczniejszych zubylków w warstwie); Jeszcze dalej nu północ (ok. 60 m) zlokalizowane było skupienie 3 niewielkich, słabo zagłębionych jam (obiekty 290, 293, 295) oraz tzw. skurb żelaznych narzędzi ciesielskich i rolniczych (ob. 294). Chronologia ostatnio wymienionego znalezisku nic jest jasna (por. wyżej rozdz. 4.2.3), u jednym z argumentów za przynależnością tego zespołu do najmłodszej fazy może być jego loknlizucju na północnej rubieży osady, w strefie, która nie była objęta zabudową w poprzednich horyzontach osadniczych. Jak wcześniej wspomniano, około 80 m na E od tej grupy obiektów znajdował się „obiekt wannowaty" nr 60. Większość wymienionych wyżej obiektów to nieduże jamy o niewielkiej miąższości, często jedynie przydenne ich partie, zawierające, z reguły, nieliczne inwentarze (głównie ceramika). Żadnego z nich nie można jednoznacznie lub choćby przypuszczalnie, interpretować jako pozostałość budynku najmłodszej fazy.

Stanowisko w Krakowie Cle zajmuje rozległy cypel wysokiej, lewobrzeżnej terasy Wisły, leżący w odległości około 3,5 km od współczesnego koryta tej rzeki (tabl. 2). Długość cypla wzdłuż jego osi, zorientowanej w kierunku SSE-NNW, wynosi około 500 m, szerokość u nasady nieco powyżej 500 m. Cały obszar stanowiska obejmuje powierzchnię około 15 ha. Od wschodu i południowego wschodu stoki cypla opadają dość stromo w kierunku doliny zalewowej niewielkiego dopływu Wisły o nazwie Potok Kościelnicki. Od zachodu i południowego zachodu obniżają się nieco łagodniej w kierunku szerokiego zakola doliny zalewowej Wisły. Od północy terasa przechodzi łagodnie w stok wysoczyzny. Maksymalne przewyższenie wyplaszczonych partii cypla, w stosunku do otaczających go terenów zalewowych (192-195 m n. p. m.), wynosi około 8-10 m. Pierwotna rzeźba opisywanej tu partii terenu jest obecnie bardzo znacznie przekształcona wskutek prowadzonych od 1950 r. prac budowlanych związanych z modernizacją dróg Kraków-Niepolomice i Kraków-Brzesko-Sandomicrz, zabudową wsi oraz powstaniem dużej bazy transportowej. Prace te łączyły się z niwelacją rozległych partii stanowiska, położonych głównie w centralnej i północno-wschodniej jego części. Pozostała strefa objęta jest stałą, bardzo intensywną uprawą rolniczą, przyspieszającą znacznie naturalne procesy stokowe.

Dawniejsze badania stanowiska (w latach 1950, 1968 i 1970) ograniczały się do kilku krótkotrwałych akcji ratowniczych, bądź tylko nadzorów archeologicznych, podejmowanych podczas prowadzonych w tym rejonie prac budowlanych (za każdym razem nadawano badanym rejonom nowy numer, stąd skomplikowana numeracja stanowiska - por. uwagi w katalogu). O niewielkiej ich skuteczności świadczyć może najlepiej fakt, iż na dość dużej powierzchni objętej działalnością inwestycyjną (około 3,5 ha) udało się łącznic zarejestrować zaledwie 63 obiekty i stosunkowo niewielką liczbę materiałów z warstwy bądź luźnych. Przy tym, z reguły, były to znaleziska bardzo źle zadokumentowane, często bez choćby przybliżonej lokalizacji. Świadczyły wprawdzie o długotrwałym zasiedleniu terenu stanowiska, obejmującym okres od wczesnego neolitu po wczc-snc średniowiecze, uzyskany na ich podstawie obraz zagospodarowania tej partii terasy w poszczególnych odcinkach czasu byl jednak bardzo wyrywkowy. Skłoniło to pracowników Oddziału MAK w Nowej Hucie do podjęcia systematycznych badań stanowiska (1997-2001). poprzedzonych szczegółową inwentaryzacją powierzchniową, przeprowadzoną w 1994 r. W trakcie nowszych prac wykopaliskowych przebadano obszar o łącznej powierzchni około 15 arów, lokalizując wykopy tak. aby uzyskać w miarę pełne ropoznanie całej powierzchni stanowiska. Na tym obszarze odkryło pozostałości 262 obiektów oraz wielką liczbę zabytków z warstwy kulturowej, pochodzących z okresu od neolitu po wczesnośredniowieczny. Wśród nowo odkrytych obiektów była niestety tylko 1 jama. którą łączyć można z osadnictwem grupy tynieckiej (.obiekt wannowaty" nr 124, pochodzący najpewniej z końcowej jej fazy). Z osadnictwem lateńskim wiązać można również kilkadziesiąt ułamków ceramiki odnoszonej do Ulej, najmłodszej fazy, znalezionych w warstwie kulturowej, w wykopach zlokalizowanych w północno-wschodniej, a głównie południowej (czołowej) partii cypla.

W oparciu o analizę rozmieszczenia nielicznych obiektów zarejestrowanych w trakcie ratowniczych badań w latach 1968 i 1970. a także znalezisk powierzchniowych i zabytków odkrytych w wykopach z lat 1997-2001, stwierdzić można, iż strefa objęta zabudową w jakiejkolwiek formie, bądź intensywniej użytkowana w okresie trwania grupy tynieckiej, zlokalizowana była głównie we wschodniej partii stanowiska. Obejmowała, jak się wydaje pas terenu o szerokości około 100-150 cm i długości około 500 m, rozciągający się wzdłuż załomu i w górnych partiach wschodniego stoku cypla, dość stromo opadającego w kierunku doliny zalewowej Potoku Kościelnickiego. Północna granica jej zasięgu nie została uchwycona, znajduje się bowiem na terenie zajętym przez zabudowania współczesnej wsi. Na tym obszarze, zajmującym dość znaczną powierzchnię (około 6,5-7,5 ha), zarejestrowano, jak dotychczas, zaledwie 6 obiektów, które odnosić można do omawianego tu odcinka czasu. Dwa z nich zlokalizowane były w północno-wschodniej strefie zasięgu (rejon Kraków Cło 58A: obiekty 6A. 7), a trzy pozostałe w południowo-zachodniej jej części (rejon Kraków Cło 65: obiekty 22, 24A. 31). Brak danych o dokładniejszej lokalizacji badanego wówczas „obiektu wannowatego" nr 45. Z dość enigmatycznej wzmianki w dzienniku wynika jednak, iż odkryto go w wykopie pod betonowy mur otaczający od zachodu bazę transportową, znajdujący się w głębi cypla, w rejonie, w którym był zlokalizowany także inny obiekt tego typu - jama 124, odsłonięta podczas nowszych prac na stanowisku (por. rozdz. 5. ł .5.3). Jak wspomniano wcześniej, ani w tej strefie, ani też w położonej dalej na wschód partii stanowiska nie odkryto żadnych innych, wyraźnych śladów osadnictwa grupy tynieckiej, czy to na powierzchni, czy w wykopach badanych w latach 1999-2001. Generalnie więc. nie wydaje się, aby była ona intensywniej zabudowana w okresie lateńskim. Jeszcze wyraźniej jest to widoczne, jeśli przyjrzeć się rozmieszczeniu obiektów odnoszonych do poszczególnych jego faz chronologicznych.

Jedyny obiekt, który wiązać można z osadnictwem najstarszej fazy grupy tynieckiej, zlokalizowany byl w północno-wschodniej partii stanowiska, w rejonie Kraków Cło 58A (ob. 7. odkryty podczas modernizacji drogi sandomierskiej, stanowiący właściwie część nierozpoznanego w trakcie badań kompleksu różnokulturo-wych jam. wśród których była także jama zawierająca materiały najstarszej fazy grupy tynieckiej, w tym fragment szklanej bransolety). W jego otoczeniu nie znaleziono wówczas żadnych materiałów z tego samego horyzontu, co z pewnością spowodowane było faktem, iż przed rozpoczęciem badań ratowniczych w 1970 r., całkowicie zniwelowano tutaj warstwę kulturową (brak jakichkolwiek materiałów prahistorycznych z warstwy w badanym wówczas rejonie). Wyraźnych materiałów I fazy (przede wszystkim żadnego fragmentu ceramiki grafitowej) nie znaleziono jednak także w trakcie kilkakrotnie przeprowadzonych na tym terenie badań powierzchniowych, zarówno w najbliższym sąsiedztwie obiektu 7, na S od drogi sandomierskiej, jak też w innych paniach stanowiska. Brak ich również w wykopie badanym w 2000 r., zlokalizowanym około 150 m na W od tego obiektu. Jak się więc wydaje, w omawianym rejonie funkcjonować mogła, co najwyżej, niewielka (jedno-d worcza?) osada, której północna partia znajduje się być może w rejonie współczesnej zabudowy wsi (bądź została przez nią zniszczona), rozciągającej się na N od drogi Kraków — Sandomierz (tabl. 2).

Jak dotychczas, nie stwierdzono śladów zasiedlenia terenu stanowiska w Krakowie Ge w następnej, D-ej fazie, chronologicznej grupy tynieckiej (brak tu zupełnie ceramiki starszego stylu kultury przeworskiej). Wszystkie pozostałe obiekty, a także materiały z warstwy i luźne łączyć trzeba bowiem dopiero z osadnictwem III-ej, najmłodszej fazy. Znaleziska z tego horyzontu osadniczego występują w całej, naszkicowanej wyżej strefie zasięgu osadnictwa lateńskiego, obejmującej wschodnią część cypla, wykazując nieco wyraźniejszą koncentrację w południowej jej części, gdzie znajdowały się także 3 obiekty, w tym najprawdopodobniej pozostałości budynku półziemiankowego (częściowo przebadany ob. 24A) oraz dwóch, niewielkich jam o nieznanej funkcji (obiekty 22 i 31). W pewnym oddaleniu od nich znajdował się wspomniany wcześniej „obiekt wannowaty" nr 124. a najprawdopodobniej także druga jama tego typu (ob. 45). Jak wspomniano wyżej. niewielka koncentracja ceramiki III-cj fazy wystąpiła również w warstwie kulturowej w wykopach z 1997 r.. zlokalizowanych w południowej partii stanowiska. Niewielka liczba zarejestrowanych obiektów nieruchomych i generalnie dość słabe nasycenie warstwy kulturowej materiałem zabytkowym, klóty odnosić można do omawianego tu horyzontu, wskazują na niezbyt intensywną wówczas zabudowę terenu stanowiska. Z drugiej strony, stosunkowo duża powierzchnia, którą zajmuje osadnictwo z tego czasu, pozwalałaby jednak oczekiwać istnienia w tym rejonie osiedla złożonego z większej, niż jedno, liczby domostw (zagród).

Stanowisko Kraków W > ciąże 43 usytuowane jest na niewielkim cyplu wysokiej, lewobrzeżnej terasie les-

231