R IV s 14

150 40 PRAC BADAWCZYCH, KTÓRE ZMIENIŁY OBLICZE PSYCHOLOGII

punkty orientacyjne to konstrukcje służące za punkty odniesienia na mapie, zazwyczaj widoczne z daleka. Może to być na przykład wieża zegarowa lub kościelna, lub też wysoki czy wyjątkowo nietypowy budynek.

Ten wczesny artykuł Tolmana przedstawiający teorię map poznawczych byl często i konsekwentnie cytowany w pracach z bardzo różnych dziedzin w ciągu pięćdziesięciu lat, które minęły od jego publikacji. Na przykład niedawno zastosowano Tolmanowski model map poznawczych w badaniach, których celem było zrozumienie, jak studenci uczą się odnajdywać to, czego szukają, w dzisiejszych skomplikowanych multimedialnych bibliotekach uniwersyteckich, i opracowanie bardziej skutecznych metod pomagania im w tym (Horan, 1999). W innych badaniach z dziedziny turystyki powoływano się na idee Tolmana, analizując sposób, w jaki turyści przebywający na niezagospodarowanych, dzikich terenach zdobywają wiedzę na temat poznawanych przez siebie obszarów (Young, 1999). Odkryto, że na jakość umysłowych map tworzonych przez badanych miało wpływ kilka czynników, między innymi używany przez nich środek transportu, to, czy wcześniej odwiedzali te tereny, liczba dni spędzonych w danym obszarze, miejsce pochodzenia turysty, jego wiek i płeć.

W dzisiejszych czasach większość podróżujących ludzi nie musi w ogóle dokądkolwiek jechać, przynajmniej w dosłownym sensie. Podobnie jak prace Ascha na temat formułowania sądów społecznych znalazły zastosowanie związane z internetem, tak teoria map poznawczych Tolmana jest wykorzystywana w badaniach psychologii sieci (World Wide Web). Pomyśl o tym, co robisz, kiedy jesteś w intemecie: szukasz; znajdujesz drogę. W rzeczywistości nigdzie nie idziesz, ale jeżeli masz więcej doświadczeń on-line, to często traktujesz poruszanie się po internecie tak, jakby dotyczyło to podróży. A kiedy już gdzieś dotrzesz, prawdopodobnie możesz jeszcze raz tam dojść tą samą ścieżką, nieprawdaż? Kiedy się nad tym zastanowisz, dojdziesz do wniosku, że stworzyleś(-aś) umysłową mapę niewielkiej części sieci! W 2000 roku w czasopiśmie poświęconym stosunkom pomiędzy człowiekiem a komputerem opublikowano artykuł dotyczący zachowań związanych z wyszukiwaniem w internecie i strategiami odnajdywania drogi w sieci (Hodkinson, Kieł, McColl-Kennedy). Badacze przedstawili w formie graficznej zachowania związane z wyszukiwaniem w intemecie, opisali tego typu procedury i zaproponowali ewentualne metody zwiększenia skuteczności internetowego wyszukiwania.

Można powiedzieć, że jakaś teoria przetrwała próbę czasu, jeżeli nadal nieustannie wzbudza kontrowersje i dyskusje. Teoria Tolmana przedstawiona w artykule z 1948 roku okazały się najwyższej próby, czego dowodem jest opublikowany w pewnym czasopiśmie biologicznym artykuł, którego autor w raczej aroganckim tonie utrzymuje, że:

nie wykazano niezbicie, aby którekolwiek zwierzę miało mapę poznawczą [...], ponieważ niezmiennie możliwe są prostsze wyjaśnienia [...]. Twierdzę, że mapa poznawcza nie jest już użyteczna jako hipoteza objaśniająca przestrzenne zachowania zwierząt i że powinno się unikać stosowania tego terminu (Bennett, 1996, s. 219).

Bennet zatem uważa, że powinniśmy odrzucić pięćdziesięcioletnią historię wpływu Tolmana na psychologię poznawczą i środowiskową. Nie wydaje się to prawdopodobne.

Bennett, A. (1996). Do animals have cognitive maps? Journal olExperimenlal Biology, 199(1), 219-224.

Hodkinson, C„ Kieł, G„ McColl-Kennedy, J. (2000). Consumer web search behavior: Diagrammatic illustration ol way-finding on the web. International Journal ol Human-Computer Sludies, 52(5), 805-830.

Horan, M. (1999). Whal sludents see: Sketch maps as tools for assessing knowledge ol libraries. Journal ol Academic Li-brarlanship, 25(3), 187-201.

Lynch, K. (1960). The image ol the city. Cambridge, MA: MIT Press.

Young, M. (1999). Cognitive maps of nature-based tourist. Annals ol Tourism Research. 26(4), 817-839.

DZIĘKI ZA PAMIĘĆ!

Loftus, E. F. (1975). Leading ąuestions and the eyewitness report. Cognitive Psychology, 7., 560-572.

PERRY MASON: HAMILTON BURGER: PERRY MASON: HAMILTON BURGER:

Hamilton, jestem przekonany, że moja klientka mówi prawdę, kiedy twierdzi, że nie była na miejscu zbrodni. Perry, nie sądzisz, że o tym powinna zadecydować lawa przysięgłych?

Nie, ponieważ do procesu nie dojdzie. Brakuje ci dowodów. Wszystko, czym dysponujesz, to tylko poszlaki. Cóż, Perry. Myślę, że równie dobrze mogę ci powiedzieć to teraz. Mamy kogoś, kto wszystko widział, Perry. Mamy naocznego świadka!

I kiedy narasta tajemnicza muzyka, wiemy już, że będzie to jeszcze jedna trudna sprawa dla Perry’ego. I chociaż mamy podstawy, żeby wierzyć w to, że w końcu i tak zwycięży, jednak obecność choćby jednego naocznego świadka zbrodni zmienia sprawę o niewystarczającym materiale dowodowym w sprawę niemal nie do obrony. Dlaczego relacje naocznego świadka są tak mocnymi dowodami w sprawach karnych? Otóż pełnomocnicy stron, sędziowie, członkowie lawy przysięgłych i opinia publiczna wierzą, że to, co zapamiętał świadek zajścia, jest tym samym, co rzeczywiście się działo. Innymi słowy, uważa się, że pamięć to proces, dzięki któremu można odtworzyć zdarzenie. Powszechne założenia dotyczące wiarygodności ludzkiej pamięci są obecnie kwestionowane przez psychologów badających pamięć (psychologów poznawczych).

Jednym z uznanych badaczy pamięci jest Elizabeth Loftus z University of Washington. Odkryła ona, że kiedy przypominamy sobie jakieś zdarzenie, nie odtwarzamy go dokładnie. To, co sobie przypominamy, jest wspomnieniem, czyli rekonstrukcją