Scan114 (2)

114 A. Facoetti i wsp.

procedury są przyswajane jedna po drugiej, przy czym początkujący czytehńey najpierw wykorzystująśeieżkefonologiezttąadopiero później leksykalną (np. Frith, 1986). Inne modele rozwojowe zakładają że przy nauce czytania zarówno nie-słów jak i nieregularnych słów wykorzystywana jest tylko ścieżka fonologiczną (np. Perfetti, 1992; Share, 1995). Rzeczywiście, większość badań podłużnych wykazało, że początkujący czytelnicy posługują się głównie ścieżką fonologiczną zarówno podczas czytania na głos, jak i po cichu (Sprenger-Charolles i wsp., 2003 zawiera omówienie problemu). Sugeruje to, żc przetwarzanie fonologiczne jest stopniowo zamieniane na przetwarzanie leksykalne.

Wedługjednej z dwóch współzawodniczących ze sobą teorii dysleksji, osoby z dysleksją nie wykazują zaburzeń percepcji słuchowej, lecz zaburzenia przekodowania informacji lingwistycznych na informacje fonologiczne.

Istnieją wyraźne dowody na to, że zaburzenia przetwarzania fono-logicznego sązwiązaneztrudnościami wnauce czytania. Uważa się, że: (i) poziom wykonywania zadań fonologicznychj est dobrym wyznacznikiem późniejszych umiejętności czytania; (ii) zaburzenia przetwarzania fono-logicznego różnicują dzieci z dysleksją od dzieci czytających w normie; (iii) ćwiczenia z zakresu fonologii poprawiają umiejętności czytania (np. Goswami, 2000,2003; Ramus, 2003; Snowling, 2000). Jak dotąd jednak, żadne badanie, w którym kontrolowano umiejętności czytania i pisania, nie dostarczyło niepodważalnych dowodów na to, że istnieje związek przyczynowy pomiędzy kompetencją fonologiczną a sukcesami w nauce czytania i literowania (Castles i Coltheart, 2004).

Drugie podejście (tj. hipoteza deficytu przetwarzania czasowego) utrzymuje, że dysłeksję charakteryzują bardziej ogólne zaburzenia przetwarzania słuchowego. Trudności związane z przetwarzaniem krótkich i szybko następujących po sobie informacji słuchowych obniżają zdolność odbioru istotnych cech mowy, co hamuje powstawanie kodów fonologicznych (np. Farmer i Klein, 1995). Jednakże najnowsze dane sugerują że podstawowe zaburzenie nie jest związane wyłącznie z modalnością bodźców słuchowych, czy też krótkim czasem ich prezentacji. „Teoria efektywnego przetwarzania” słuchowego (Hartley i Moorc, 2002) sugeruje, że osoby ze specyficznymi zaburzeniami czytania mają problemy z detekcją sygnałów akustycznych na tle szumu (np. Amitay i wsp„ 2002). Rzeczywiście, oprócz lingwistycznych sygnałów,

zaburzenia percepcji słuchowej w dysleksji dotyczą również: (i) trudności f! ty różnicowaniu dźwięków zbliżonych pod względem akustycznym; (ii) obniżonej zdolności różnicowania częstotliwości dźwięku; (iii) pro-’ blemów z percepcją dźwięków mowy (różnicowanie fonemów) na tte szumu (hałasu); (d) zaburzeń w przetwarzaniu szybko następujących po sobie dźwięków (Wright i wsp., 2000 zawiera omówienie problemu), i Sugerowano, że wszystkie nielingwistyczne zaburzenia percepcji słuchowej są prawdopodobnie związane z niezdolnością skupiania uwagi i Słuchowej w celu prawidłowego i szybkiego określania cech danego sygnału dźwiękowego (np. Hari i Renvall, 2001; Vidyasagar, 1999). [ Niektóre z badań dostarczająbezpośrednich dowodów na występowanie ' SEaburzeń skupiania uwagi słuchowej u osób z dysleksją (np. Asbjomsen i ¹ Bryden, 1998; Facoetti i wsp., 20Q3b; Renvall i Hari, 2002).

■piHari i Renvall (2001) postulowali, że związek przyczynowy pomiędzy pąburzeniami czytania i problemami fonologicznymi dotyczy skupiania putomatycznej uwagi wzrokowej i słuchowej. Sugerowano, że auto-pEatyczne skupianie uwagi słuchowej może być bezpośrednio związane z [percepcją fonemów. Rzeczywiście, zogniskowana uwaga słuchowa może (Ułatwiać różnicowanie fonemów (np. Mondor i Bryden, 1991). Różni-Ipowanie fonemów jest również związane z czysto fonologicznymi procesami wykorzystywanymi w ramach ścieżki nieleksykalnej (tj. ■tówzorowywaniem grafemów na fonemy i krótkotrwałą pamięcią fonemów). U dzieci ze specyficznymi zaburzeniami czytania zaobserwowano również zaburzenia mechanizmów rytmów czasowych leżących u 'Iłodłoża mowy. To zaburzenie prawdopodobnie wpływa na detekcję tzw. ilpercepcyjnych punktów centralnych”, a co za tym idzie, na wydzielanie sylab oraz rymów (np. Goswami, 2003). W związku z powyższym sugerujemy, że uwaga słuchowa może być kluczowa nie tylko w przypadku dzieleniu sygnałów mowy na fonemy, lecz również na sylaby.

*' Oddziesięciolecinaukowcyzajmująsięzdolnościączytaniaidysleksją Sarówno pod kątem słuchowych, fonologicznych, jak i wzrokowych komponentów. W wielu badaniach poświęconych tej tematyce wykazano zaburzenia kanału wielkokomórkowego w układzie wzrokowym u osób z |jysleksją(np. Eden i wsp., 1996; Galaburda i Livingstone, 1993; Stein i Walsh, 1997). Jednakże znaczenie obserwowanego wielkokomórkowego deficytu pozostaje przedmiotem sporu, głównie ze względu na nieokreślony związek pomiędzy funkcjonowaniem kanału wielkokomórkowego