s 80 81

80 ROZDZIAŁ 3

nową¹. Według A. Klafkowskiego mniejszości narodowe to grupy ludności osiadłe w danym państwie, zwykle mające jego obywatelstwo, różniące się od większości obywateli tego państwa pochodzeniem etnicznym, językiem lub kulturą, a przy tym często prezentujące własne interesy polityczne, społeczne czy kulturalne, związane ze świadomością odrębności grupy². H. Chałupczak i T. Browarek podają definicję mniejszości narodowych, uwzględniając podstawowe determinanty, którymi są³:

•    zamieszkiwanie na terytorium danego państwa i posiadanie jego obywatelstwa,

•    pozostawanie w liczebnej i faktycznej mniejszości w stosunku do jego pozostałej ludności,

•    odróżnianie się od reszty populacji cechami etnicznymi, językowymi, kulturowymi lub religijnymi,

•    posiadanie subiektywnej woli bycia mniejszością, w tym kultywowanie swej odrębności, prezentowanie aspiracji ujmowanych w kategoriach państwa, dysponowanie trwałymi formami integracji.

Na podstawie badań Fundacji Helsińskiej można stwierdzić, że około 1-2 milionów obywateli Polski deklaruje przynależność do mniejszości narodowych bądź etnicznych, co w przybliżeniu stanowi 2-3% społeczeństwa⁴. Terminu „mniejszość narodowa” często używa się zamiennie z pojęciem „mniejszość etniczna”, jednak zasadniczym źródłem definiowania tych zagadnień jest w naszym prawie ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym (Dz. U. Nr 17, poz. 141 z późn. zm.), która wprowadza legalne definicje mniejszości narodowej i mniejszości etnicznej. Zgodnie z art. 2 ust. 1 tejże ustawy mniejszością narodową jest grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące warunki:

•    ma mniejszą liczebność niż pozostała część ludności kraju,

•    istotnie odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją i dąży do ich zachowania,

81

PODSTAWOWE WOLNOŚCI I PRAWA W DZIEDZINIE OŚWIATY

-    ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę,

•    jej przodkowie zamieszkiwali terytorium naszego kraju od co najmniej 100 lat,

-    utożsamia się z innym narodem zorganizowanym we własnym państwie.

Zgodnie z danymi rządowymi i przekazywanymi przez organizacje zrze-ijące mniejszości przybliżona liczebność poszczególnych grup mniejszoś-iowych wygląda następująco⁵:

•    Białorusini - 200-300 tys.,

•    Czesi - 3 tys.,

•    I utwini - 20-30 tys.,

■ Niemcy - 300-500 tys.,

•    Ormianie - 5-8 tys.,

•    Rosjanie - 10-15 tys.,

•    Słowacy - 10-20 tys.,

•    Ukraińcy - 200-300 tys.,

•    Żydzi - 8-10 tys.

W myśl ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku irgionalnym mniejszością etniczną jest grupa obywateli polskich, których

•    ul mniejszości narodowej różni jedna zasadnicza cecha, a mianowicie brak utożsamiania się z narodem zorganizowanym we własnym państwie (art. 2 ust. 3). Zgodnie z taką definicją ustawową za mniejszości etniczne uznaje

u; tylko następujące mniejszości:

•    Karaimi - około 200 osób,

•    Łemkowie - 60-70 tys.,

•    Romowie - 20-30 tys.,

•    Tatarzy - 5 tys.⁶

Prawo do nauki mniejszości narodowych i etnicznych wynika zarówno / regulacji prawa międzynarodowego, jak i z prawa krajowego.

1

   Zob. na przykład H. Chałupczak, T. Browarek, Mniejszości narodowe w Polsce 1918-1995, Lublin 2000, s. 9-10; M. Hołuszko, Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce, Społeczeństwo Otwarte 1993, nr 2.

2

   Za H. Chałupczak, T. Browarek, Mniejszości narodowe w Polsce..., s. 13.

3

   Ibidem, s. 14.

4

   Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Prawo do nauki..., s. 135. W różnych publikacjach podaje się różne dane liczbowe na temat ilości osób deklarujących przynależność do mniejszości, por. na przykład J. Dziadul, Rzeczpospolita dziesięciu narodów, Polityka 2005, nr 17, s. 28, oraz oficjalne strony internetowe mniejszości.

5

   H. Chałupczak, T. Browarek, Mniejszości narodowe w Polsce..., s. 135-136.

6

   Istnieje duża trudność w ustaleniu rzeczywiste} liczby członków mniejszości, wynika-|i|ca z rozbieżności danych liczbowych podawanych przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Helsińską Fundację Praw Człowieka i organizacje mniejszości. Dlatego dane liczbowe podawane w niniejszej książce są przybliżone. Dodatkowo w różnych publikacjach ilo mniejszości etnicznych zalicza się także inne grupy, z których najliczniejszą stanowią Kaszubi (około 200-300 tys.), zob. na przykład Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Prawo do nauki..., s. 135.