ScanImage065

134

obcej, były już na tyle zorganizowane wewnętrznie, by przez następne dwa wieki zachować własną autonomię.

Niemal identyczna sytuacja w zakresie wewnętrznej organizacji polityczno-społecznej istniała w^r obrębie fińskich prowincji ctnokulturowych kurhanów wydłużonych i sopek. Twórcy tych prowincji stworzyli system społeczno-gospodarczy oparty o samodzielność poszczególnych terytoriów skupiających najwyżej kilka niewielkich wspólnot osadniczych. Dbano przy tym, by każde terytorium było doskonale wyizolowane w sposób naturalny od sąsiedniego. Pozostawiano więc olbrzymie graniczne połacie mniej przydatnych dla osadnictwa puszcz, błot, gorszych ziem w spokoju, bez prób ich zagospodarowania i nawiązania łączności z sąsiadami. W związku z podejmowanymi przez Wikingów już w VII lub w VIII w. próbami zorganizowania dalekosiężnych szlaków handlowych przez ziemie zachod-niofińskie, zachowywana przez wieki izolacja terytorialna poszczególnych wspólnot osadniczych została zakłócona, lecz tylko o tyle, o ile było to konieczne. Zakładane wzdłuż szlaków osiedla rzemieślniczo-targowe lub punkty przeładunkowe towarów z reguły lokalizowano poza obszarem istniejących wspólnot, choć w stosunkowo niewielkich od nich odległościach w obrębie owych pustek granicznych. Obecność w tych punktach obcych oddziałów zbrojnych niejako automatycznie obracała w poddaństwo fińskich mieszkańców wspólnot terytorialnych, niszcząc w zarodku możliwości ich zorganizowania się w większe zespoły, co przy braku tradycji konsolidacyjnych było tym łatwiejsze. W ciągu X w. rywalizacja między Słowianami i Wikingami o panowanie nad ziemiami zachodniofiń-skimi doprowadziła, jak informują źródła pisane, do ugody politycznej, pozostawiając w gestii Słowian południowe połacie kraju. W ich obrębie w niezmienionych strukturach osadniczych pozostali Finowie, gospodarząc w sposób tradycyjny, choć nakładane na nich powinności dannicze wymagały także udziału młodzieży w tworzonych oddziałach zbrojnych. Znacząca liczba rodzin fińskich przenosiła się do osiedli handlowo-rzeraieślni-czych prowadząc w nich swoje warsztaty lub biorąc udział w obsłudze szlaku handlowego. Nie tracąc przez wieki tożsamości językowej i kulturowej Finowie z nad Ładogi, Ilmenia, Pejpusu, Pihkvy (Pskowskie), zaczęli być postrzegani przez ówczesny świat jako część składowa społeczności ruskiej. Nie trafiali na karty historii pod własnym imieniem, choć czasem zaznaczano ich odrębność językową zbiorowym mianem „Fin". W kronikach ruskich wielokrotnie podkreślano, że oddziały zbrojne ziemi nowogrodzkiej składały się ze Słowian, Krywiczów, Finów i najemnych Waregów (V.V. Siedov, 1979, s. 78). Enklawy osadnicze Finów w ramach Ziemi Nowogrodzkiej określone zostały dopiero w wyniku badań archeologicznych (E.A. Rjabinin, 1990, s. 183n).

Na północnych i zachodnich obrzeżach władztwa ruskiego w ciągu XI w. formowały się terytorialno-polityczne organizacje typu plemiennego tych fińskich wspólnot osadniczych, których terytoria nie weszły w X w. w orbitę

bezpośrednich zainteresowań Słowian. W Xli w. kiedy powstawało piśmiennictwo ruskie, nazwy tych plemion zostały odnotowane, choć terytorialne zasięgi ich władztw nie były określone. Jednym z ważniejszych ugrupowań fińskich była Vod\ której nazwa przetrwała jako Vodska Ziemia Wielkiego Nowogrodu, później jako miano jednego z okręgów administracyjnych (pia-tin) Ziemi Nowogrodzkiej. Po raz pierwszy Vod’ wspomniana jest pod datą 1069, kiedy to oddziały zbrojne Vod’i brały udział na zasadzie porozumienia w wyprawach zbrojnych Wsiesława, księcia połockicgo (NPL, 1950, s. 17). Zdaje się to wskazywać, że plemiona zachodniofińskie, które zostały zorganizowane w strukturę polityczno-terytorialną nazwaną Vod’ą już w XI w., posiadały własne oddziały zbrojne i instytucje prawne regulujące życie gospodarcze, społeczne i polityczne. Z braku informacji o przywódcach tej organizacji możemy domyślać się, że proces fcudalizacji stosunków społecznych nawet w XIII w. był skutecznie hamow-any tradycją zachowania instytucji przedstawicielstwa wybieranego przez wiece wspólnot terytorialnych. Można także przypuszczać, że ustrojowo była to raczej federacja poszczególnych ziem z zachowaniem dużej samodzielności w podejmowaniu różnorodnych decyzji (ryc. 57).

I - grodziłka. 2 - cmentarzyska