ScannedImage 107

Mity i obrządy totemiczne 111

Mity i obrzędy .totemiczne

Klan stanowi z reguły u Australijczyków naturalną grupę religijną³⁸, gdzie przynależność do danego klanu oznaczała konieczność uczestniczenia w iytuałach rozmnożenia danego totemu. Członkowie klanu podzielają wspólne wartości, opowiadają te same mity o swych przodkach i biorą udział w odrębnych rytuałach poświęconych swym totemom. Organizatorami kultu są tu naczelnicy klanowi (oczywiście nie są oni elementem systemu władzy hordy, zarządzanej przez Radę Starszych). Mity totemiczne są opowieściami o przodkach totemicznych, których potomkami są opowiadający. Są to postacie o charakterze i wyglądzie zarówno zwierzęcym jak i ludzkim, nie do końca określonym. Zazwyczaj w australijskich mitach totemicznych istoty te odchodzą do podziemi, zostawiając w tym miejscu znak w postaci kamienia czy skały, albo zamieniają się w te przedmioty. Przebieg mitu związany jest ze ściśle określonymi miejscami pełnymi skojarzeń mitycznych. Na drodze bohaterów stają więc szczeliny, skały, strumienie, które stają się dla krajowców świętymi centrami totemicznymi, miejscami, gdzie odbywają się tajne obrzędy religijne albo gdzie ukryte są czuringi. Mity o przodkach totemicznych są związane z poszczególnymi częściami krajobrazu. Dla Australijczyka ziemia jego wspólnoty jest cała nasycona religijno-mitologicznymi wspomnieniami: każda skała, wąwóz, źródło, drzewo — wszystko to jest albo miejscem praktyk takiego czy innego epizodu mitologicznego, albo znakiem upamiętniającym taki epizod. Jak mówi Strehlow: „tubylec Aranda jest przywiązany do ojczystej ziemi wszystkimi strunami swojej duszy”. Dla niego środowisko to nie martwa przyroda lecz żywe drzewo genealogiczne: wokół siebie widzi on namacalną historię swoich przodków³⁹.

Mity totemiczne są ściśle związane z obrzędami, odprawiający je starają się upodobnić w jakiś sposób do bohaterów mitu. Mitów nie mogą znać niewtajemni-czeni, stanowią one więc świętość plemienną czy rodową na równi z czuringami. Treść ich jest raczej prosta, pozbawiona dramatyzmu, element fantastyczny stanowi w nich przede wszystkim fakt, główne postacie przejawiają tak ludzkie jak i zwierzęce cechy.

Ze względu na związek podziałów totemicznych ze strukturą całego uniwersum, mity totemiczne muszą uzasadnić przede wszystkim dwudzielność świata. Opowiadają więc o pierwotnym konflikcie i rozejściu się zwierzęcych przodków fratrii czy połów egzogamicznych. Wspomniany wyżej mit o wrogości między Krukiem i Orłem można uzupełnić niosącymi podobne idee mitami dotyczącymi innych epo-nimów fratrii, jak Wombat i Kangur w micie z Wiktorii. Te dwa zwierzęta były przyjaciółmi, póki pewnego dnia Wombat nie wykopał sobie nory. Kangur, niczym

³⁸    W rozumieniu Wacha, a więc grupę, w której przynależność i określenie religijne jest warunkowane urodzeniem się w obrębie danej grupy — w tym wypadku klanu. Por. J. W a c h, Socjologia rełigii, Warszawa 1961, s. 81-85.

³⁹ S. T o k a r i e w, Pierwotne formys. 69.