ScannedImage 18

Aborygeni i antropologowie 21

riantów, ale istotne są pewne stałe struktury, które da się wyodrębnić. Zatem religijna rzeczywistość Australii została trafnie przedstawiona przez Davida Mowaljarlai, jednego z działaczy „odrodzeniowych”, w postaci schematu połączonych ze sobą komórek (mitów).

*

Poważne i systematyczne badania nad religią Australijczyków zasadniczo rozpoczęły się dopiero w latach pięćdziesiątych bieżącego stulecia. W okresie XIX wieku pokutuje bowiem sąd Frazera, którego prawdziwość przyjmowali nawet autorzy najsłynniejszych i najczęściej cytowanych prac o religii mieszkańców centralnej Australii — Francis J. Gillen i Baldwin Spencer oraz zajmujący się południowym wschodem kontynentu Alfred W. Howitt. Spencer (1860-1921) był profesorem biologii Uniwersytetu w Melbourne. W 1894 roku wziął udział w naukowej ekspedycji do Australii centralnej i tam spotkał Francisa Gillena (1855-1912), szefa urzędu pocztowo-telegraficznego w Alice Springs, potem urzędnika ds. Aborygenów (złośliwi twierdzili, że było to jego najważniejsze odkrycie). Widząc szybki zanik kultury Aborygenów, para ta rozpoczęła trwającą dwadzieścia lat współpracę badawczą, starając się zapisać najistotniejsze elementy ich tradycji. Często posuwali się przy tym do przekupywania tubylców, by zechcieli odprawić zapomniane niemal obrzędy²⁹ i dopuścili do nich profanów, wykorzystując naiwność krajowców podawali się też za wtajemniczonych. Ich wzorem była działalność Alfreda Howitta, urzędnika policyjnego z Wiktorii, który korzystając z pomocy misjonarzy i podróżników zrekonstruował wierzenia Aborygenów dorzecza Murray i Darling. Był on znany z opublikowania, wraz z misjonarzem Lorimerem Fisonem, kolegą i zwolennikiem teorii Morgana, pracy Kamilaroi and Kurnai (1880) opisującej dwa reprezentatywne plemiona tego obszaru. Rozprawa ta uznana została przez Spencera za początek naukowych badań nad Aborygenami. W roku 1904 wyszła jego kompleksowa The Native Tribes of South-East Australia poświęcona miedzy innymi plemionom: Kurnai, Dieri, Jandruwanda, Wiimbaio, Wotjoballuk, Wiradjeri, Kamilaroi czy Wakel-burra. Te prace razem z klasycznymi The Native Tribes of Central Australia (1899), zajmującymi się plemieniem Aranda, także Loritja i Arabanna, i The Northern Tribes of Central Australia (1912) (plemiona: Unmatjera, Kaitish, Warramunga, Worgaia, Tjingili, Binbinga, Walparri, Gnanji, Mara, Anula) Spencera i Gillena stały się niezastąpionym źródłem dla kilku późniejszych pokoleń antropologów, poczynając od Durkheima.

Spośród pionierów badań nad Aborygenami tego „klasycznego” okresu (1880--1914) należy wymienić także norweskiego podróżnika Karla Lumholtza, autora

²⁹ Rytuały Inticziuma, których byli świadkami u Aranda, uznawane były przez nich za odbyte naturalnie i „odwieczne”, jednak jak się okazało. Aborygeni odprawili je specjalnie w podzięce Gillenowi za długoletnią obronę Aranda przed terrorem ze strony policji australijskiej. Scenariusz został więc ustalony specjalnie dla badaczy. K. Maddock, Australian Aboriginal Religion, [w:] S.Sutherland & P. Clark, The Siudy of Religion, Traditional and New Religion, London 1991, s. 79.