ScannedImage 37

Religia beduińska reprezentuje najwcześniejszą i najbardziej prymitywną formę wierzeń semickich. Kulty południowoarabskie z ich astralnymi cechami, ozdobnymi świątyniami, wypracowanym rytuałem i ofiarami, reprezentują wyższy i późniejszy stopień rozwoju, stopień, jaki osiągnęło społeczeństwo osiadłe. Podkreślanie kultu słońca w kulturalnych społeczeństwach Pctry i Palna yry zakłada istnienie rolniczego państwa, w którym uświadomiono już sobie zależność między życiodajnymi promieniami słońca a wzrostem roślinności.

Religia beduina, podobnie jak inne formy prymitywnych wierzeń, jest za-zadniczo animistyczna. Uderzający kontrast pomiędzy oazą a pustynią zrodził w umyśle jego pierwsze pojęcie bóstwa o określonych cechach. Duch uprawnej ziemi stał się dobroczynnym bóstwem, które należy czcić, duch jałowego kraju stał się złośliwym demonem, którego należy się obawiać²³.

Nawet po wykształceniu się koncepcji bóstwa naturalne przedmioty, takie jak drzewa, źródła, jaskinie, kamienie, pozostały świętymi przedmiotami, ponieważ stanowiły one środki, za pomocą których czciciel mógł wejść w bezpośredni kontakt z bóstwem. Źródło na pustyni z oczyszczającą, uzdrawiającą i życiodajną wodą bardzo wcześnie stało się przedmiotem czci. Świętość Zam Zamu, według arabskich autorów, była przedmuzułmańska i sięgała wstecz do czasów, gdy dostarczała wody Hagar i Izmaelowi²⁴. Jaąut²⁵, a po nim al-Qazw!ni^2S, mówią o podróżnikach czerpiących wodę ze źródła 'Urwą i zabierających ją ze sobą w charakterze specjalnego upominku dla krewnych i przyjaciół. Jaskinie stały się miejscami świętymi przez łączenie ich z bóstwami i siłami podziemnymi. Taką była pierwotnie jaskinia Gabgab w Nabla, gdzie Arabowie składali ofiary al-'Uzzie²⁷. Ba'ł reprezentował ducha źródeł i podziemnej wody i musiał być wprowadzony do Arabii w tym samym czasie co drzewo palmowe. Słowo to pozostało ciekawym przeżytkiem w muzułmańskim systemie opodatkowania, gdzie przeprowadzono rozróżnienie na wody ba'l (tj. ziemia, która nie potrzebuje żadnego nawadniania) i na wody z opadów deszczowych.

SŁOŃCE W WIERZENIACH

Astralne wierzenia beduina koncentrowały się wokół księżyca, w którego świetle pasł on swoje stada. Kult księżyca cechuje społeczeństwo pasterskie, gdy natomiast kult słońca reprezentuje późniejsze stadium rolnicze. W naszych czasach muzułmańscy beduini Ruwala wyobrażają sobie, że ich życiem kieruje księżyc, który zgęszcza pary wodne, skrapla dobroczynną rosę na pastwisku i umożliwia wzrost roślin. Z drugiej strony słońce, według ich wierzeń, chciałoby zniszczyć zarówno beduinów, jak i całe życie zwierzęce i roślinne.

ⁿ Arab. tagwa, pobożność, pochodzi z pierwiastka o znaczeniu „mieć się na baczności, obawiać się“.

“ Ibn Hiśam, Sira, g. 71.

“ T. I, s. 434.

*• Ajffib al-Mabluqal, wyd. F. Wustenfeld, Gottingen 1849, 8. 200.

” Al-Kalbi, 8. 18, 20; Jaąut, t. III, s. 772 n.

Charakterystyczną cechą wszystkich elementów wierzeń religijnych jest ich tendencja do trwania przy pewnych formach, po osiągnięciu wyższego stopnia rozwoju. Przeżytki reprezentują pewien kompromis pomiędzy tymi dwoma etapami rozwoju religijnego. Dlatego w Koranie występuje Wadd (71,22), bóg księżyca, który stal na czele minejskiego panteonu. Ibn Hiśam²⁸ i a(-Tabari²⁸ mówią o świętym drzewie palmowym w Nagranie. Drzewu temu składano ofiary w postaci broni, odzieży i strzępów materii, które z niego zwisały. Dat-Anwat³⁰ (to, na czym wiesza się rzeczy), które odwiedzali każdego roku mieszkańcy Mekki, było może identyczne z drzewem al-'Uzzy w Nahla ²¹. Al-Lat w at-Ta’ifie wyobrażona była w postaci prostokątnego kamienia “, a du aś-Sara w Petrze w postaci czworokątnego bloku nieciosanego kamienia, 1,20 m wysokości i 60 cm szerokości. Większość z tych bóstw miała odrębne, zarezerwowane pastwisko (hima).

DŻINY

Beduin zaludnił pustynię żywymi istotami diabelskiej natury, zwanymi dżinami lub demonami. Demony te różnią się od bogów nie tyle swą naturą, ile ich stosunkiem do człowieka. Bogowie są na ogół przyjaźni, a demony — dżiny — nieprzyjazne. Te ostatnie są oczywiście uosobieniem fantastycznych wyobrażeń o grozie pustyni i dzikim życiu jej zwierząt. Do bogów należą rejony uczęszczane przez człowieka, a do dżinów należą nie znane i nie tknięte stopą ludzką rejony pustyni. Obłąkany (magnun) jest tym, którego opanował dżin. Wraz z pojawieniem się islamu wzrosła liczba dżinów, ponieważ pogańskie bóstwa zostały zdegradowane do rzędu tych istot

CÓRKI ALLACHA

Ludność miejska al-Higazu, stanowiąca około 17 procent ogółu mieszkańców, osiągnęła dość wcześnie astralne stadium poganizmu. Al-'Uzza, al-Lat i Mana, te trzy córki Allacha, miały swoje sanktuaria w kraju, który stał się później kolebką islamu. W pewnym krytycznym momencie monoteistyczny Muhammad zmuszony był^M uznać te potężne bóstwa Mekki i Medyny i pójść wobec nich na ustępstwa, lecz potem wycofał się z tego, a objawienie otrzymało taką formę, jaką teraz znajdujemy w surze 53,19—20 “. Późniejsi teologowie

** Sira, s. 22.

" T. I, s. 922.

■ Sira, 8. 844.

« Al-Kalbi, s. 24-27.

“ Tamże, a. 16.

» Koran 37,158; 6,100.

*• Por. Koran 22, 51-62; 17, 74-76.

“ Al-Bajdawi, Anwdr at-Tanzil, wyd. H. O. Fleiscber, 1.1, Leiprig 1846,8.636 n.; at-Tabari, Tafsir al-Qur'an, t. XXVII, a. 34 n., t. XVII, 8. 131.

85