ScannedImage 46

PAŁACE: QUSAJR 'AMRA

W dziedzinie architektury innej niż religijna Omajjadzi zostawili tylko kilka zabytków. Najważniejsze wśród nich są pustynne paiaee wzniesione przez książęce rodziny kalifów. Większość kalifów, podobnie jak ghassanidzcy władcy przed nimi, miała prowincjonalne siedziby i poza Mu'a wiją i 'Ab d aJ-Malikiem prawie żaden z nich nie mieszkał w Damaszku. W samej stolicy nic nie pozostało z Hadra’^I2S, imperialnej rezydencji przylegającej do wielkiego meczetu; nie ma także żadnego śladu po rezydencji al-TIaggaga o tej samej nazwie, al-Qubba al-Hadra’¹²⁴ w Wasit. Lecz na krańcach Pustynia Syryjska jest pokryta ruinami pałaców, które pierwotnie by/y albo rzymskimi fortecami na limesach, wyremontowanymi i przerobionymi przez omajjadzkich architektów, albo też zostały wzniesione przez tych architektów według perskich i bizantyjskich wzorów. Euiny pałacu znanego pod współczesną nazwą al-TJhajdir leżą niedaleko od 'Ajn at-Tamru we wschodniej części Pustyni Syryjskiej, lecz nie wiadomo, czy należą one do późnoomajjadzkich czy do wczesnoabbasydzkich budowli¹²⁷. Na południowo-zachodnim krańcu tej pustyni jest więcej takich pozostałości. Tutaj Jazid, syn 'Abd al-Malika, wybudował albo odnowił pałac zwany Muwagąar^I2S, z którego pozostały nieliczne ślady. Jego syn, al-Walid II, który oddawał się namiętnie polowaniu i mniej niewinnym sposobom spędzania czasu, zajmował sąsiedni Qasta1¹²⁹ i al-Azraq ^m; oba były posterunkami rzymskimi w Transjordanii. Temu samemu kalifowi al-Walidowi II przypisuje się wybudowanie innego pałacu w tym rejonie, znanego pod nowożytną nazwą al-Muśatta (al-Maśta)^IM, który jako pierwszy. z pałaców pustynnych zbadali archeolodzy. Budowla ta pozostała nie ukończona do śmierci jej budowniczego-kalifa. Wspaniale rzeźbiona fasada tego pięknego zamku znajduje się obecnie w Kaiser Friedrich Museum w Berlinie ¹³². Jednak najbardziej znaną budowlą w tej grupie jest Qusajr (mały pałac) 'Amra, leżący na wschód od Jordanu, w prostej linii od północnego brzegu Morza Martwego. Zamek ten, zbudowany pomiędzy 712 a 715 r., prawdopodobnie przez al-Walida I, został odkryty dla świata naukowego przez A. Musila¹³³ w r. 1898. jNazwa jest przypuszczalnie nowożytna, ponieważ nie znajdujemy o niej żadnej wzmianki w literaturze ; arabskiej. Budynek ten czynią szczególnie godnym uwagi oryginalne mało- i widia ścienne, które będą omówione w następnej części. ^{1 2}

Większość teologów islamu utrzymywała, że przedstawianie ludzi i zwierząt było przywilejem samego Boga, i tego, kto wdzierał się w tę dziedzinę, uważali za bluiniercę. Ten wrogi stosunek do artystycznego przedstawiania osób i zwierząt był naturalnym wynikiem bezkompromisowego monoteizmu Koranu i jego zakazu kultu posągów. Zakaz ten wywodził się bezpośrednio z hadisu, w którym Prorok oświadczył, że tymi, którzy będą najsurowiej ukarani w dniu sądu ostatecznego, są malarze¹³⁴. Użyty termin musawwirun (portreciści) odnosiłby się również do rzeźbiarzy. Dlatego nigdzie na ścianach meczetów nie występują żadne rzeźby przedstawiające ludzi, chociaż w kilku wypadkach znajdujemy je na ścianach pałaców i w książkach. Niemal wszystkie motywy dekoracyjne w sztuce muzułmańskiej pochodzą z królestwa roślinnego lub są figurami geometrycznymi. Osiągnięcia uzyskane w późniejszych wiekach w tym zakresie były niewątpliwe i są wyrażone terminem „arabeska", zastosowanym do tego stylu dekoracji w większości języków europejskich. Natomiast wśród Arabów nie rozwinęła się wrażliwość ani na sztukę plastyczną, ani na malarską, jak świadczą o tym zabytki z półwyspu oraz jak jasno wskazują literackie opisy ich sanktuariów. To, co nazywamy sztuką muzułmańską, było w swym pochodzeniu eklektyczne, motywy i wykonanie były dziełem geniuszu artystycznego podbitych narodów, lecz rozwinięte pod auspicjami muzułmańskimi i osobliwie przystosowane do wymagań wiary muzułmańskiej.

Najwcześniejszymi ilustracjami muzułmańskiej sztuki malarskiej są freski z pałacu Qusajr 'Amra, które nasuwają myśl, że zostały wykonane przez chrześcijańskich malarzy. Na ścianach tego transjordańskiego domu publicznego i łaźni al-Walida I są obrazy sześciu królewskich osobistości, włączając Boderyka, ostatniego wizygockiego króla Hiszpanii. „Qajsar“ (Cezar) i „NagaSi" (Negus) są wypisane nad dwoma postaciami, a „Chosroes" (po grecku) nad trzecią. Wpływ sasanidzki jest w tym malarstwie oczywisty. Inne symboliczne figury przedstawiają Zwycięstwo, Filozofię, Historię i Poezję. Scena z polowania przedstawia lwa atakującego dzikiego osła. Pewna liczba obrazów nudystycz-nyeh ukazuje tancerzy, muzyków i błaznów. Ornament składa się z dra-perii, listowia wyrastającego z wazonów, winorośli, drzew palmowych z pękami owoców, wawrzynu i ptaków pustyni. Napisy są przeważnie arabskie, z kilkoma nazwiskami po grecku.

MUZ YKA

W czasach przedmuzułmańskich Arabowie mieli różnego rodzaju pieśni: karawanowe, wojskowe, religijne i miłosne. Ślady prymitywnych religijnych hymnów są jeszcze zachowane w talbija ³ podczas pielgrzymkowej ceremonii. Iniad lub śpiewanie utworów poetyckich jest zachowane w recytacji (tagwid)

1

*“ Patrz wyżej, s. 184. Ibn al-Atir, t. V, s. 224.

Al-Baladuri, s. 290; aI-Mas'udi, Tanbih, s. 360; al-Ja'qubi, s. 322.

^IK G. L. Bell, Pałace and Mosque at Ukhaidir, Oxford 1914, s. 167. ^m Jaqut, t. IV, a. 687. Al-Balqa\ gdzie stał pałac, była południowym rejonem wschodniej części Jordanu i obejmowała także starożytny Moab. ^lw Od lac. castellum, zamek. Jaqut, t. IV, s. 95.

■» At-Tabari, t. II, s. 1743.

2

“* Al-Buljari, t. VII, s. 61.

3

Recytacja hymnu zaczynająca się od „Labbajka" (tutaj jestem): al-Buhari, t. II, s. 135.

5 - u zieje Arabów