ScannedImage 7

Pokusa synkretyzmu

I

Reakcja ortodoksyjna

tną nauką chrześcijańską. Ponieważ nie można było sporządzić dokładnych list biskupich dla wszystkich lokalnych Kościołów dość szybko przyjął się I pogląd Ireneusza z Lyonu, że wystarczy ustalić sukcesję Kościoła rzymskiego 1 założonego przez apostołów Piotra i Pawła, i że zgodność doktrynalna I z biskupem Rzymu implikuje i gwarantuje zgodność z tradycją apostołów: by} to pierwszy zarys idei prymatu rzymskiego. Ponadto rozpowszechniło się I z wolna przekonanie, że biskup dzięki konsekracji episkopalnej otrzymywał I charyzmat prawdy, to znaczy dar udzielania zawsze nauki zgodnej z naukami 1 apostołów.

Pomiędzy tradycją pisaną, zawartą w Nowym Testamencie, a tradycją I ustną, której depozytariuszami i gwarantami są biskupi, nie może zachodzić I sprzeczność. Przeciwnie, Nowy Testament powinien służyć za punkt oparcia 1 tradycji ustnej, która z kolei tylko wyjaśnia treść Pisma. Ściśle współzależne, I te dwie normy doktrynalne dokładnie się pokrywają. Każda z nich przekazuje I to samo świadectwo apostolskie, jedna wspiera drugą. Możliwość konfliktu 1 między nimi zjawi się dopiero znacznie później, w dyskusjach pomiędzy ■ teologami katolickimi a protestanckimi.

W tym samym czasie, gdy w Piśmie i w tradycji utwierdzają się podstawy I doktryny ortodoksyjnej, jej treść utrwala się w symbolach, czyli wyznaniach I wiary. Powstały one niemal równocześnie z chrześcijaństwem. Wierny bo- I wiem w różnych okolicznościach, a szczególnie przy chrzcie winien był złożyć uroczyste wyznanie, w co wierzy. Ślady tych pierwszych wyznań wiary* odnajdujemy w wielu ustępach Nowego Testamentu. Na początku są one I bardzo krótkie i zazwyczaj zawierają się w dwu pojęciach: Bóg Ojciec I i Chrystus. Wyznanie wiary zawarte w 1 Liście świętego Pawła do Koryntian I brzmi: ,,[...] dla nas istnieje tylko jeden Bóg Ojciec. Wszystko pochodzi od I niego, a my dla Niego żyjemy. Jeden jest również Pan - Jezus Chrystus, przez ■ którego wszystko się stało i dzięki któremu także my jesteśmy.”⁴

Zrodzone z wewnętrznej konieczności i ze spontanicznej potrzeby potwier- I dzenia głównych prawd wiary, symbole te rozrastały się i precyzować™ w okresie kryzysu w wieku II i były odruchem obrony przed herezją. J^uZ Ignacy z Antiochii walcząc z doketyzmem wszelkich odcieni podkreśla, Chrystus rzeczywiście narodził się, że jadł i pił ze swoimi uczniami, naprawdę wycierpiał mękę i skazany został na śmierć. Zrazu liczne i, zależrń^e ■ od Kościoła, bardzo różnorodne w treści i formie, te wyznania wiary powo ■ się ujednoliciły. W pierwotnym rytuale kandydat do chrztu poprzestawał n ¹ ■ twierdzącym „wierzę” na bardzo proste pytania, jakie stawiał mu biskup ■ Później pytania zadawane przy chrzcie rozwinęły się i towarzyszyło im albo    fl

zastępowało wyznanie wiary sformułowane w pierwszej osobie liczby poje nczej. Tak ukształtowało się mniej więcej w początkach III wieku najstars znane nam wyznanie wiary rzymskie, a z niego wywodzi się obecny Sk * apostolski, który stał się podstawą wszystkich wyznań wiary na Zachodź¹⁶

1 Uważano, że takie formuły, zawierające streszczenie podstawowych tez _wiarv. są zgodne z nauczaniem apostołów. Ireneusz wiąże je z tradycją pochodzącą od apostołów, a Hipolit umieszcza swój Skład w dziele zatytułowanym właśnie Tradycja apostolska. W IV wieku pojawia się legenda, że głcład ułożyli sami apostołowie. Tymczasem, jeśli nawet Składy swoimi korzeniami sięgają, przynajmniej w niektórych swoich artykułach, początków nauczania chrześcijańskiego, to jednak rozpatrywane jako całość zawierają pełniejsze już opracowanie doktryny, a pewne szczegóły ich redakcji są echem przede wszystkim walki z gnostycyzmem. Z binarnych, jakimi były na początku, stają się trynitarne; wymieniają - oprócz Ojca i Syna - Ducha Świętego. Kładą nacisk na te punkty wiary, przeciw którym występują heretycy wszelkich odmian, gnostycy, dokeci, zwolennicy chrystologii adop-cjanistycznej: jest tylko jeden Bóg, wszechmogący i, jak dodadzą późniejsze sformułowania składu, stworzyciel nieba i ziemi; Chrystus jest jedynym synem Ojca; narodził się w sposób nadnaturalny z Ducha Świętego i Dziewicy Marii: został „ukrzyżowany pod Ponckim Piłatem” i pogrzebany, po czym zmartwychwstał; następuje potwierdzenie jedności Kościoła i zmartwychwstania ciał. Każdy z tych artykułów wyznania stanowi zwięzłe odparcie jakiegoś konkretnego twierdzenia heterodoksyjnego.

Kościół wychodzi z kryzysu gnostyckiego wzmocniony w swoich podstawach teologicznych i w swej organizacji. Oparłszy się na dokładnie określonym kanonie Pisma, na doktrynie jasno sformułowanej tradycji apostolskiej, na hierarchii, której głównym elementem jest episkopat i która również uważa się za apostolską, nadał on bardzo wyraźny kształt pojęciu ortodoksji. Niczym jednolity blok skalny przeciwstawia się niezliczonym kierunkom, które uznał za heretyckie i które cierpią na niezgodę jak na schorzenie wrodzone. Odrzucając naukę gnostyków, Kościół był posłuszny nieomylnemu instynktowi samozachowawczemu i uniknął zatracenia się w powszechnym synkretyzmie. Energicznie starał się utrzymać swoją odrębność w pogańskim środowisku, ściągając na siebie tym większą jego wrogość. Ale jest teraz lepiej uzbrojony do nieuniknionej walki.