ScannedImage 8

niemal wszystkich religii,można dyskutować, obserwować i uczestniczyć w ich obrzędach religijnych|Dalszym następstwem pluralizmu jest wielość wyborów, których człowiek musi dokonywać, ogromny wysiłek refleksji niezbędnej do tego, by poznać różne sposoby widzenia świata. Niejako „po drodze” następuje relatywizacja owych sposobów widzenia świata, w tym również własnego. Nie jest on już dany jako oczywistość — wymaga nieustannego potwierdzania. Społeczeństwo, w którym się urodziliśmy, I zmienia się ze społeczeństwa losu w społeczeństwo wyboru. Modernizacja rozbija światy losu, rozbija sieć instytucjonalnych powiązań i komplikuje je, następuje zachwianie związku pomiędzy siecią instytucji a możliwym repertuarem tożsamości. Rzeczywistość staje się niesłychanie otwarta, a na poszczególnego człowieka spada ciężar odpowiedzialności za własne wybory. Ponieważ obiektywny porządek nie jest już dany na sposób pewny, ugruntowanie własnych doświadczeń i decyzji człowiek może znajdować tylko w sobie, w swoim subiektywnym świecie. Ta subiektywizacja dotyczy także religii. Jednostka poszukując pewności w ostatecznej instancji może się zwrócić tylko do siebie.

Następuje — jak mówi Berger — uniwersalizacja herezji. Pojęcie ' herezji wyprowadza on od greckiego czasownika [hairein, /oznaczającego tyle co „wybierać”. W społeczeństwie wyboru każdy musi wybierać, a zatem j nowoczesny człowiek z konieczności jest heretykiemjlJżycie tego określenia przez Bergera wywodzi się najprawdopodobniej z cytowanego przez niego z dużym uznaniem Schleiermachera, który już w przededniu XIX wieku postulował „rehabilitację herezji” —jako że jego zdaniem przypisanie siebie do jakiejkolwiek religii już oznacza pozytywny akt jej wybrania¹. Również u Bergera określenie to używane jest wyraźnie w sensie pozytywnym,' pomimo że w pierwszej kolejności zmiany wywołane modernizacją oznaczają sekularyzację. Dlaczego pozytywne — stanie się jasne, kiedy w tym wywodzie, omawiającym poglądy Bergera, zrelacjonuję jego teologiczną koncepcję możliwych sposobów radzenia sobie przez religie z tendencjami sekularyzacyjnymi. Na razie jednak zatrzymajmy się przez chwilę na samym pojęciu sekularyzacji i jej różnorodnych form.

Sekularyzację Berger rozumie, jako proces, poprzez który różne sektory społeczeństwa i kultury uniezależniają się od dominacji religijnych instytucji i symboli”². Wyraża się to między innymi w oddzieleniu Kościoła i państwa, w ograniczeniu dóbr ziemskich posiadanych przez Kościoły, w wyemancypowaniu się spod wpływów kościelnych autorytetów edukacji, ograniczeniu zawartości treści religijnych w sztuce, powstaniu niezależnej od religii nauki i rozpowszechnianiu się świeckiej perspektywy w widzeniu świata. Tym obiektywnym zmianom towarzyszy także sekularyzacja świadomości, wyrażająca się w tym, że coraz więcej ludzi widzi świat i swoje życie bez potrzeby jakichkolwiek religijnych uzasadnień.

Berger widzi sekularyzację jajco proces nierozłącznie wpisany w dzieje rozwoju chrześcijaństwa i zakorzeniony w samej idei judeochrześcijańskie-go, transcendentnego Boga. A więc sekularyzacja jest widziana przez niego nie tylko jako proces wynikający z racjonalizacji współczesnej kultury zachodniej, co następuje w nowożytnej erze naszej cywilizacji, ale przede wszystkim — przesłanki tego procesu, jego niezbędne fundamenty, tkwią w samej istocie, w podwalinach tej kultury, która jest chrześcijańska in spe. Koncepcja transcendentnego Boga, oderwanego z jednej strony od natury, a z drugiej — oddzielonego od swego niedoskonałego stworzenia — człowieka — wprowadza radykalny rozdział między tym co ziemskie, immapentne, a tym co boskie, transcendentne. Zdaniem Bergera — w tym fakcie tkwi zarodek procesu sekularyzacji, który rozwinął się później między . innymi poprzez racjonalizację z jednej strony, a z drugiej — segmentację życia społecznego. Mechanizm racjonalizacji spowodował uniezależnienie się od religii takich sfer życia społecznego jak system prawa, edukacji i szkolnictwa, a przede wszystkim — życia politycznego i gospodarczego. Jak sam pisze — najpierw sekularyzacja ujawniła się w dziedzinie życia gospodarczego, obejmując swoim zasięgiem tych wszystkich, któ-

19

1

Heretical..., s. 132.

2

R. V, sekularyzacja, s. 150.