7349812437

ETNOGRAFIA I JEJ WYBRANE ZASTOSOWANIA 411

obserwacją uczestniczącą (zob. Hammersley i Atkinson, 2000, s. 33). Jak zauważa M. Slater, wchodzenie w interakcje jest nieuchronne (Slater, ed., 1990, s. 120), ale ich poziom powinien być podporządkowany celowi projektu, odpowiednio do jednego z przytoczonych wcześniej paradygmatów. Standardem powinno też być korzystanie z tzw. percepcji antropologicznej, polegającej na odrzucaniu przez obserwującego potocznych kategorii typizacji. Tak jak dziecko powinien on ograniczać się do trójfazowego procesu percepcji, w którym przede wszystkim opisuje, lecz nie interpretuje, a zwłaszcza nie ocenia (Kostera, 2003, s. 103).

Michael Q. Patton zwraca ponadto uwagę na tzw. pojęcia uwrażliwiające. To one, zamiast zoperacjonalizowanych zmiennych decydują, co obserwować. W ten sposób obserwator miast literalnych i niezmiennych kategorii, dysponuje pewnymi terminami w ogólnych ramach, które są ważne dla odkrycia jakiejś prawidłowości (Patton, 1997, s. 175-176). Podobnie jak w przypadku wywiadu etnograficznego, swoboda badacza nie może być ograniczana nadmierną ścisłością, tak powszechną w innych metodologiach.

Etnograf z powodzeniem może wykorzystywać także inne metody i techniki, jak np. analizę tekstów, w tym materiałów zastanych czy powstających w trakcie programu (np. błogi). Triangulacja, czyli rozpatrywanie badanego obiektu czy zjawiska z różnych punktów widzenia i za pomocą różnych metod, jest nawet wskazana, by wnioskowanie było bardziej spójne. Pod jednym podstawowym warunkiem. Przyświecającą zasadą powinno być dostosowanie tych metod do naczelnej idei badań etnograficznych.

PISANIE ETNOGRAFII (ZBIERANIE, ANALIZA I INTERPRETACJA DANYCH)

Cechą, która wyraźnie odróżnia etnografię od innych metod badawczych, w tym tradycyjne pojmowanej obserwacji, jest sposób zapisu relacji z badań. Samej tylko technice przekładu doświadczeń wyniesionych z obserwacji na finalny zapis poświęcono nieco opracowań (zob. np. Emerson i in., 1995; San-jek, ed., 1990). Poruszane są tam nie tylko zalecenia czysto metodologiczne, ale też kwestie dotyczące delikatności relacji, poetyckości zapisu itp. Dzięki nim autorzy uzyskują niemożliwy do osiągnięcia w innego rodzaju sprawozdaniach z badań konglomerat naukowości i piękna wypowiedzi. Jednocześnie w trakcie pisania ewoluuje sama treść, bo chociaż wkład osób obserwowanych do zakresu zebranego materiału jest ogromny (przypomnijmy, że w większości przytoczonych wcześniej paradygmatów, informacje i sens doświadczanej rzeczywistości dostarczają osoby badane), to jednak sam badacz decyduje, jakie środki wyrazu, figury stylistyczne zastosuje, aby jasno opisać wycinek świata.

Dla przykładu, może za istotną procedurę przyjąć triangulację. Może też porównywać pojedyncze właściwości kilku obiektów z pominięciem innych (Stake, 1997, s. 134-135). Dla realizacji celów pragmatycznych niezbędna jest perspektywa porównawcza (Srinivas i in., ed., 1979, s. 3). Stąd ważne jest szczegółowe opisanie przebiegu całego programu, wraz z jego przygotowaniem tak, by mógł być on powtórzony w innym terenie z zachowaniem tych samych procedur. To zalecenie ważne dla większości metod badawczych, jednak w etnografii nabiera szczególnego znaczenia zważywszy na brak w niej generalizacji dla określonych opisywanych zjawisk.