7349812433

ETNOGRAFIA I JEJ WYBRANE ZASTOSOWANIA 409

autoetnografia. Pomimo krytyki i niedojrzałości, próba przekazania kolegom po fachu własnych doświadczeń przeniesionych na papier w drodze autoob-serwacji własnych zachowań zawodowych, wydaje się ciekawą propozycją. Refleksje dotyczące własnych postaw dają nie tylko materiał poznawczy, ale i sporą dawkę dydaktyzmu (por. Roth, ed., 2005).

NATURA BADAN ETNOGRAFICZNYCH

Kolejne kroki badacza posługującego się metodą etnograficzną są zbliżone do tych, występujących w realizacjach innych koncepcji metodologicznych i są następujące: wybór projektu, budowa pytań, dobór danych (poszukiwanie właściwego terenu), przygotowanie materiału terenowego, analiza informacji, pisanie etnografii (Ary i in., 1996, s. 488-489).

Wg najczęstszych założeń proceduralnych, gdy badacz wstępuje w obserwowane środowisko, musi zazwyczaj - jak już wcześniej podkreślano - ukierunkować się na całkowitą ignorancję (Spradley, 1979, s. 4). Sytuacje powstające w tym środowisku mają swoją dynamikę, co powoduje, że w odróżnieniu do programów empiiycznych innych typów, tutaj wcześniej zaplanowane czynności nie zostają w praktyce podjęte. Jak to trafnie określili hinduscy etnografowie prowadzący obserwacje na prowincji swojego kraju: „badacz bardzo często jest służącym, a nie panem” (Srinivas i in., ed., 1979, s. 5). Stąd ścisłe planowanie projektu badawczego staje się zbędne.

Warunkiem koniecznym dla zrozumienia idei badań terenowych jest uznanie dążeń natuiy ludzkiej. Frank Hamilton Cushing wskazywał na ambiwalentne uczucia rozwijające się podczas interakcji badacza terenowego z badanym, którego zachowania konstytuują przedmiot badań (Georges i Jones, 1980, s. 3, 16). Jeżeli obserwacja prowadzona jest w sposób niejawny, bezpośrednie oddziaływanie badanego nie występuje, aczkolwiek etnograf wciąż narażony jest na powstające wjego myślach subiektywne opinie. Czujność polegająca na nieustannym ich kontrolowaniu, staje się wykładnią profesjonalizmu obserwującego. Ponieważ studiowanie zjawisk musi odbywać się tak, jak występują one w naturze, możliwości manipulacji, aranżacji czy poddawania środowiska kontroli w badaniach etnograficznych są znikome (Pre-issle i LeCompte, 1984, s. 10), czym metoda ta góruje nad wieloma innymi.

Trzeba tu wspomnieć o dwóch określeniach obiektów badań w etnografii. Po pierwsze mamy do czynienia z aktorem, czyli kimś, kogo obserwujemy wjego naturalnej scenerii. Drugim obiektem jest informator, przy czym każdy informator będzie aktorem, natomiast aktor informatorem już niekoniecznie, np. niemowlę bawiące się książką (Spradley, 1979, s. 32).

Etnografia jest mieszaniną różnych technik (Fielding, 1993, p. 157), a dane pozyskiwać można z wielu źródeł. Niemniej informacje zaczerpnięte z wywiadów i obserwacji są zazwyczaj najważniejsze (Hammersley, 1990b, s. 2). Z wymienionych technik najpierw krótko scharakteryzujmy rozmowę. Można wyróżnić następujące dwa podstawowe jej rodzaje: rozmowa przyjacielska i wywiad etnograficzny, a Margaret Slater ponadto docenia w pewnych szczególnych okolicznościach rolę rozmów grupowych (Slater, ed., 1990, s. 112-113). Zdecydowanie najdogodniejsza wydaje się pierwsza z tych technik, np. nie będą wówczas tak uciążliwe chwile, w których obie strony milczą, a rozmówcy są wobec siebie bardziej otwarci i przychylni. Jednakże zdobywa-