SDC11674

Narodziny i upadek gospodarki rynkowej

światem do sfery, w której nie ma już miejsca na wątpliwości. To właśnie na rozkaz tych praw współczucie zniknęło z serc, a stoicka determinacja, każąca odmawiać ludzkiej solidarności w imię szczęścia ogółu - stała się świecką religią.

Mechanizm rynkowy zaznaczał swoją dominację i głośno domagał się dokończenia rozpoczętego procesu: ludzka praca musiała stać się towarem. Konserwatywny paternalizm na próżno usiłował oprzeć się tej konieczności. Uciekając od koszmaru systemu speenhamlandzkie-go, ludzie ślepo popędzili przed siebie, szukając schronienia w utopii gospodarki rynkowej.

ROZDZIAŁ DZIEWIĄTY

PAUPERYZM 1 UTOPIA

Problem biedy koncentrował się wokół dwóch ściśle związanych ze sobą zagadnień: pauperyzmu i ekonomii politycznej. Jakkolwiek będziemy omawiali wpływ każdego z nich na nowoczesną świadomość osobno, to w żadnym wypadku nie znaczy to, że pomijamy fakt, iż tworzą one nierozerwalną całość, która dała początek odkryciu społeczeństwa.

Do czasów wprowadzenia systemu speenhamlandzkiego nie można było znaleźć przekonującej odpowiedzi na pytanie, jakie były rzeczywiste przyczyny biedy. Osiemnastowieczni myśliciele nie mieli wątpliwości, że ubóstwo i postęp należy rozpatrywać jako całość. Wbrew pozorom najwięcej ubogich żyje nie w krajach zacofanych czy wśród barbarzyńskich ludów, ale właśnie w krajach najbardziej produktywnych i najbardziej ucywilizowanych - pisał w 1782 roku John M’Farlan. Włoski ekonomista Giammaria Ortes wyraził w 1774 roku przekonanie, że bogactwo narodu jest wprost proporcjonalne do liczby ludności, a ubóstwo bezpośrednio wiąże się z poziomem bogactwa.

1 nawet Adam Smith z właściwą sobie ostrożnością zauważył, że to nie w najbogatszych krajach płace są najwyższe. MTarlan nie wyraził zatem szczególnie kontrowersyjnego poglądu, twierdząc, że skoro Anglia zbliżyła się do apogeum swojej wielkości, „liczba ubogich będzie odtąd stale wzrastała”¹.

jego przewidywania dotyczące zastoju w handlu były tylko odbiciem powszechnie uznawanych opinii. Jeżeli sam wzrost eksportu w półwieczu poprzedzającym rok 1782 był uderzający, to wzloty

! ). MTarlan, Irujutries Comrming the Poor, 1782. Por. uwagę redakcyjną Posilcthwayta w Uninrsal Dictionary z 1757 roku na temat holenderskiego prawa dotyczącego ubogich z 7 października 1531 roku.

123