SDC11716

Narodziny i upadek gospodarki rynkowe;

kowych form egzystencji wydaje się to uzasadnione, pomogło bowiem przezwyciężyć przeszkody, jakie tworzyły pozostałości organicznych i tradycyjnych form życia pośród klasy robotniczej. Natomiast inne zadanie pozostało niezrealizowane: poprawa egzystencji prostych ludzi, którzy zostali wykorzenieni w dobie rewolucji przemysłowej, oraz włączenie ich w obieg kultury narodowej. Przyznanie im prawa głosu w okresie, w którym ich zdolność do dzielenia się władzą zdążyła już zostać nadwątlona, nie mogło zakończyć się powodzeniem. Klasy rządzące popełniły błąd: wprowadziły zasadę bezkompromisowych rządów klasowych do modelu cywilizacji, który wymagał kulturowej i edukacyjnej jedności całej wspólnoty, jeżeli chciało się ją uchronić przed szkodliwymi wpływami.

W związku z tym. że czartyzm miał charakter polityczny, łatwiej było go zrozumieć niż owenizm. Jest jednak wątpliwe, czy emocjonalna intensywność i skala tego ruchu mogą być właściwie pojmowane bez osadzenia go w kontekście epoki. Lata 1789 i 1830 uczyniły z rewolucji instytucję wyjątkową w skali całej Europy; w 1848 roku datę wybuchu powstania paryskiego przewidziano w Berlinie i Londynie z precyzją charakteryzującą raczej wyznaczanie daty otwarcia targu niż spekulacje dotyczące wrzenia społecznego; kolejne rewolucje wybuchły wkrótce w Berlinie, Wiedniu, Budapeszcie i niektórych miastach we Włoszech. Także w Londynie szybko rosło napięcie, ponieważ wszyscy - łącznie z czartystami - oczekiwali gwałtownych posunięć mających zmusić Parlament do przyznania masom prawa wyborczego. (Mniej niż 15% dorosłych mężczyzn posiadało wówczas prawo wyborcze.) Nigdy w całej historii Anglii nie doszło do tak ogromnej koncentracji sil mających strzec prawa i porządku jak 12 kwietnia 1848 roku. Na ten dzień przygotowano i przeszkolono setki tysięcy obywateli gotowych zwrócić się przeciw czartystom. Komuna Paryska przyszła zbyt późno, by móc doprowadzić masowy ruch w Anglii do zwycięstwa. Wówczas już duch rewolty obudzony przez nowe prawo o ubogich i przez cierpienia w czasie „głodnych lat czterdziestych" zaczął stopniowo wygasać. Wzbierająca fala handlu zwiększyła poziom zatrudnienia, a kapitalizm zaczął się wywiązywać ze swoich obietnic. Czartyści rozproszyli się bez walki. Ich postulaty nie zostały nawet przedyskutowane przez Parlament - doszło do tego później, aczkolwiek Izba Gmin odrzuciła wtedy ich inicjatywę większością głosów 5:1. Na próżno zebrano miliony podpisów. Na próżno

czartyści starali się działać jak praworządni obywatele. Ich ruch został ośmieszony przez zwycięzców. W ten sposób zakończył się największy wysiłek polityczny angielskiego ludu, mający na celu przekształcenie tego kraju w demokrację rządzoną przez lud. Rok czy dwa lata później czartyzm był już właściwie zapomniany.

Rewolucja przemysłowa dotarła na kontynent pół wieku później.

Tam robotnicy nie zostali pozbawieni ziemi wskutek procesu grodzenia pól. Marzenia o wyższych płacach i perspektywa życia miejskiego skłoniły na wpół zniewolonego robotnika rolnego do ucieczki z majątków ziemskich do miasta. W nowej rzeczywistości pochodzący ze wsi robotnik przebywał wśród przedstawicieli tradycyjnej niższej klasy średniej i w ten sposób przystosowywał się do nowych warunków. Daleki byl od tego, by czuć się zubożony i złamany sytuacją, w której się znalazł - przeciwnie, miał wrażenie, że nowe otoczenie poprawiło jego kondycję. Bez wątpienia ówczesne warunki mieszkaniowe były trudne, a wśród niższych warstw robotników miejskich szerzył się alkoholizm i prostytucja jeszcze na początku XX wieku. Nie można jednak porównywać przedstawionej tu sytuacji z moralną i kulturową katastrofą, która stała się udziałem angielskiego chałupnika czy dzierżawcy dziedzicznego [copyholdera] o dobrym pochodzeniu | którzy nagle zaczęli się pogrążać w dzielnicach nędzy północno--zachodnich rejonów fabrycznych. W niewielkim stopniu przypominali oni robotników rolnych ze Słowacji czy z Pomorza, którzy nagle przekształcili się w robotników przemysłowych nowoczesnych metropolii. Irlandzki czy walijski robotnik dniówkowy lub szkocki góral mógł odnosić podobne wrażenie, kiedy włóczył się uliczkami Manchesteru czy Liverpoolu. jednak syn drobnego angielskiego właściciela ziemskiego albo wyeksmitowany chałupnik I całą pewnością nie mieli poczucia, że ich status się poprawił. Niedawno wyemancypowany robotnik rolny z kontynentu miał dużą szansę awansu społecznego i stania się częścią niższej klasy średniej, składającej się z rzemieślników i drobnych kupców z ich starymi tradycjami. Nawet mieszczaństwo, które w hierarchii społecznej znajdowało się ponad nim, z politycznego punktu widzenia było w podobnej sytuacji - dzielił je ten sam dystans od klas rządzących. Siły rodzącej się klasy średniej i robotniczej zjednoczyły się przeciw feudalnej arystokracji i Kościołowi katolickiemu. Inteligencja— przede wszystkim studenci -scementowala związek między tymi dwoma atakującymi absolutyzm i przywileje klasami.

207