Skan20110103015

Dane lubelskie potwierdzają wyniki innych wcześniej przeprowadzonych badań na grupie młodzieży warszawskiej (Milicerowa 1973), a uzyskana zgodność obserwacji w obu badaniach potwierdza istnienie stałej reguły, zgodnie z którą tempo, w jakim dorastający organizm przechodzi dojrzewanie płciowe, jest równie zróżnicowane, podobnie jak wiek, w którym proces ten się rozpoczyna i kończy.

ZRÓŻNICOWANE TEMPO DOJRZEWANIA A OSTATECZNA WYSOKOŚĆ CIAŁA

Przytoczone powyżej zróżnicowanie wieku pojawiania się stadiów dojrzałości płciowej we wzorcowych grupach — lubelskiej (tab. 4) i warszawskiej (tab. 5) mą dwa źródła. Z jednej strony oznacza, że każde dziecko rozwija się inaczej, tzn. według własnego — genetycznie zaprogramowanego — tempa rozwoju. Z drugiej — dzieci w równym wieku metrykalnym mogą znajdować się w różnym wieku biologicznym (rozumianym tu jako stopień zaawansowania w rozwoju różnych cech organizmu w stosunku do wielkości tych cech w okresie dorosłości). Synchronizacja wieku metrykalnego i biologicznego jest podstawą do wyróżnienia z kolei trzech — niezależnych od płci — grup dzieci o odmiennym tempie dojrzewania. Zgodność wieku metrykalnego i biologicznego jest charakterystyczna dla grup dzieci dojrzewających w normie; u dzieci wcześnie dojrzewających wiek biologiczny jest starszy od kalendarzowego, zaś dojrzewający późno są biologicznie młodsi, niż to wynika z ich wieku metrykalnego.

Zakwalifikowanie dziecka do jednej z trzech powyższych kategorii: wczesnego (szybkiego), przeciętnego bądź późnego (wolnego) tempa rozwoju, podobnie zresztą jak dla kategorii niskiego, średniego lub wysokiego wzrostu, wymaga specjalnej miary odniesienia; są nimi tak zwane normy rozwoju, normy dojrzewania bądź normy wzrastania (por. s. 165).

Należy podkreślić, iż wiedza o tempie dojrzewania jest istotna nie tylko dla samego zainteresowanego, a więc przechodzącego okres po-kwitania młodego człowieka, ale również ma znaczenie praktyczne, zwłaszcza w odniesieniu do konieczności stosowania zróżnicowanych obciążeń fizycznych na lekcjach wychowania fizycznego. Dzieci o przyspieszonym dojrzewaniu są bowiem nie tylko „większe", ale też — jako „biologicznie starsze" — mają większą siłę i wytrzymałość w stosunku do swoich rówieśników dojrzewających w normie bądź późno.

Zróżnicowane jest nie tylko tempo dojrzewania, ale także ostateczna wysokość ciała, przy czym różne jest tempo „dochodzenia" do dorosłych wymiarów wysokości ciała. Umiejętność rozpoznawania, czy dziecko odznacza się przeciętnym, przyspieszonym bądź opóźnionym tempem dojrzewania, pozwala prognozować dorosłą wysokość ciała na kilka lat przed zakończeniem wzrastania tej cechy, co z kolei może mieć duże znaczenie przy doborze dzieci do niektórych zawodów (np. baletu) bądź określonej dyscypliny sportowej.

W świetle powyższych stwierdzeń nie powinien dziwić zatem fakt, iż dzieci (obu płci) z kategorii wcześnie dojrzewających sprawiają zazwyczaj wrażenie bardziej rosłych i „większych" niż ich biologicznie młodsi rówieśnicy. Jest to oczywiste, bowiem dzieci charakteryzujące się szybkim tempem rozwoju w każdym momencie swego dzieciństwa — w tym również w okresie pokwitania — są bliższe swoim ostatecznym dorosłym wymiarom ciała w porównaniu z rozwijającymi się wolniej, u których proces rośnięcia trwa dłużej. Nie oznacza to także, iż grupa wcześnie dojrzewających — jako osoby dorosłe — będzie miała przewagę wzrostu nad osobami z dwóch pozostałych kategorii rozwojowych, gdyż ostateczna wielkość ciała i tempo rozwoju są dziedziczone niezależnie od siebie.

Z tych też względów przynależność w trakcie wzrastania do jednej z trzech grup dojrzewania (wcześnie — w normie — późno) nie ma wpływu na ostateczną wysokość ciała, jaką osiągnie młody człowiek po zakończeniu wzrastania. Między innymi umożliwia to większy skok pokwi-taniowy wysokości ciała młodzieży wcześnie dojrzewającej w porównaniu z normalnie i późno dojrzewającymi (tab. 6).

Tabela 6

Średnie charakterystyczne cech dojrzewania i wzrastania młodzieży w zależności od tempa rozwoju (warszawskie badania długofalowe — Milicerowa 1973)

Wyszczególnienie	Grupy dojrzewania
Chłopcy	Wcześnie (W)	W normie (N)	Późno (P)	Łącznie
Wiek II stadium dojrzewania płciowego	11,10	12,45	13,91	12,78
Wysokość ciała przy II stadium	146,6	151,0	155,4	151,2
Wiek skoku pokwitaniowego wysokości ciała	13,0	13,75	14,91	13,84
Wysokość ciała przy skoku pokwitaniowym	158,8	159,3	161,9	160,1
Największy przyrost półroczny wysokości ciała	5,4	5,1	4,6	5,1
Przyrost wysokości od skoku pokwitaniowego do
zakończenia procesu wzrastania	16,5	15,8	14,4
Dorosła wysokość ciała	175,1	175,2	176,3	175,4
Dziewczęta
Wiek II stadium dojrzewania płciowego	10,15	11,73	13,21	11,63
Wysokość ciała przy II stadium	141,3	145,1	150,0	145,2
Wiek skoku pokwitaniowego wysokości ciała	10,95	12,13	13,31	12,14
Wysokość ciała przy skoku pokwitaniowym	147,6	148,2	151,7	148,4
Największy przyrost półroczny wysokości ciała	4,2	4,0	3,7	4,0
Wiek menarche	11,84	13,05	14,14	13,29
Czas dzielący skok pokwitaniowy od menarche	1,69	1,32	0,61
Dorosła wysokość ciała	161,1	161,3	161,6	161,3

135