img302 (7)

138 Druidzi

Warto jednak wymienić jeszcze innych wczesnych twórców, na przykład Feirceirtne, domniemanego autora traktatu gramatycznego Uraicept na nEigeas (Elementarza uczonych)^{1 2}. Feirceirtne rywalizował z Neide o pozycję naczelnego poety Irlandii, a swoje dzieło rozpoczął słowami:

To jest Księga Feirceirtne. Powstała w Emain Macha w czasie rządów Conchobhara Mac Nessa, jej autorem file [poeta] Feirceirtne. Księga powstała, by niedouczonych do wiedzy przywieść.

Feirceirtne jest także autorem wiersza na śmierć Cu Roi, a wedle Leabhar Gabhala również wiersza o arcykrólu Irlandii Ollamh Fodhla. Również ojciec Feirceirtne, Adhna, był znanym poetą i uczonym. Feirceirtne, Neide i bezczelny kpiarz Athairne z Hill of Howth to domniemani twórcy kodeksu praw Breithne Neimhidh, zawartych w prawach Brehon.

Ważnym tekstem prawniczym jest Audacht Morainn (Testament Moranna), przypisywany sędziemu Morannowi, który żył pod koniec pierwszego wieku n.e. W późniejszych tekstach wspomina się wielu twórców (czasami cytując krótkie wiersze lub fragmenty prozy) z pierwszego lub drugiego wieku, wśród nich są Feradach, Modan, Ciothruadch i Fingin. Pośród autorów wierszy i fragmentów prozą z trzeciego wieku znajdują się półlegendarni Cormac Mac Art, Fionn Mac Cumhail, Oisin, Fearghus i Caoilte.

Czy to możliwe, że wszystkie te teksty nie tylko powtarzano z pokolenia na pokolenie, ale również zapisano „na prętach Filidów” i przechowywano w różnych Tech Screpta aż do momentu, gdy spalili je nadgorliwi misjonarze chrześcijańscy? Inskrypcje ogamiczne przetrwały tylko dlatego, że wykonano je na kamieniu. Drewniane drążki, jeżeli rzeczywiście istniały, zostały spalone przez gorliwych chrześcijan lub uległy naturalnemu zniszczeniu. Mówiąc o ogarnie należy podkreślić pewien interesujący szczegół: język pojawiający się w inskrypcjach jest formą szczególnie archaiczną, archaiczną już w momencie powstania. To stwierdzenie zgadza się z obserwacją, że język irlandzkich zbiorów praw, skodyfikowanych według Roczników Ulsteru w roku 438 n.e., miał także archaiczną formę, znaną jako Bearla Feine^s. Sugeruje ona, że tekst przez kilka wieków przekazywano z pokolenia na pokolenie nie dokonując w nim zmian. Język mieszkańców Irlandii zmieniał się, ale język traktatów pozostawał taki sam. Prawdopodobnie uczono się ich na pamięć, a następnie przekazywano w formie ustnej od czasów najdawniejszych aż do momentu ich spisania.

Jak zauważyli Myles Dillon i Nora Chadwick:

(...) w Irlandii pozostały większe niż w jakimkolwiek innym kraju Europy na północ od Alp zasoby troskliwie przechowywanej tradycji ustnej z pierwszych stuleci naszej ery³.

Irlandia dała Europie wiedzę i wspaniałą literaturę, należy jednak żałować, że gorliwi misjonarze chrześcijańscy zniszczyli księgi druidów, popełniając tym samym zbrodnię przeciw wiedzy.

Druidzi jako filozofowie

Pisarze greccy i rzymscy nigdy nie określali druidów mianem kapłanów, lecz raczej nazywali ich filozofami. Dion Chryzostom czynił wyraźne rozróżnienie między druidami a kapłanami.

Jaka była filozofia druidów? Czy możemy dotrzeć do jej podstawowych założeń? Nora Chadwick w studium poświęconemu druidom, zauważyła że: „Podstawowe nauczanie druidów można określić jako filozofię przyrody zainteresowaną poznaniem natury wszechświata i jego związków z człowiekiem”. Diodor Sycylijski stwierdził że: „Druidzi połączyli poznawanie świata z filozofią moralną i orzekli, że dusze ludzkie i wszechświat są niezniszczalne, choć może przyjść taki czas, że zapanuje ogień albo woda”.

Wiele pisano o filozofii moralnej druidów. Gdyby jednak chcieć wydobyć tę filozofię z dostępnych źródeł, to można jedynie wskazać na Diogenesa Laertiosa, który twiedził, że druidzi kierowali się głównie maksymą mówiącą, że „należy czcić bogów, nie czynić zła, i być odważnym”. Podsumowując różne źródła można stwierdzić, że według nauki druidów człowiek powinien żyć w zgodzie z naturą, przyjmować ból i śmierć niejako zło, ale jako część boskiego planu i że jedynym złem jest moralna słabość. Z tekstów staroirlandzkich wynika, że druidzi zajmowali się przede wszystkim Prawdą i wyznawali zasadę An fhirinne in aghaidh an tSaoil (Prawda przeciw światu). Profesor Myles Dillon twierdzi, że „zasada uznająca Prawdę za najwyższą wartość i podstawę stworzenia przenika irlandzką literaturę”.

Dalej Dillon zauważa:

Również w Irlandii znajdujemy opowieści, w których Akt Prawdy ma magiczną moc. (Nie chodzi tu o wynagrodzenie cnoty, lecz magiczną moc Prawdy). Dobrze znana jest opowieść o Cormacu, która głosi, że gdy przyszły król wychowywał się w Tarze, dowiedział się, że król Lugaid Mac Con wydał fałszywy wyrok na człowieka, którego owca pasła się w ogrodzie królowej. Lugaid zdecydował, że należy skonfiskować owcę i budynek sądu natychmiast osunął się. „Nie! - zawołał Cormac - to niesprawiedliwy wyrok. Rośliny w ogrodzie odrosną. Ostrzyżenie owcy, której wełna też odrośnie, wystarczy jako rekompensata za zjedzone rośliny”. Wszyscy zakrzyknęli: „Oto jest Prawda”. Budynek natychmiast znieruchomiał. Lugaid Mac Con musiał opuścić Tarę, a później królem został Cormac.

1

Ten słynny traktat gramatyczny nazywał się Auraicept na nEces, czyli Elementarz poetów, jego autorstwo nie jest ustalone. Feirceirtne (lub Ferchertne) wymieniany jest. obok Cenn Faelada, Amairgena i Feniusa, jako jeden z półlegendarnych współautorów (przyp. tłum.).

2

^? Bearla Feine oznacza dosłownie język Fenian, czyli legendarnych wojsk Fionna, drużyny Irlandii (przyp. tłum.).

3

Ze świata Celtów, tł. Z. Kubiak, str. 43.